Deze Feiten en cijfers (2021) gaat over ongeplande zwangerschappen en zwangerschapsafbrekingen bij jongeren en volwassenen in Vlaanderen en België.
Snel naar
Hoeveel ongeplande zwangerschappen in België en Vlaanderen?
Er bestaan geen exacte gegevens over het aantal zwangerschappen in België en hoeveel er daarvan ongepland zijn. Gegevens over ongeplande zwangerschap kunnen we enkel afleiden uit wetenschappelijk onderzoek waaraan mannen en vrouwen vrijwillig meewerken.
Ongeplande zwangerschappen in Vlaanderen in Sexpert-onderzoek
Het Sexpert-onderzoek vroeg aan zowel mannen als vrouwen per zwangerschap die ze ooit hebben meegemaakt of die gepland en gewenst was en hoe die afgelopen is.1
Uit het onderzoek blijkt dat 1 op 4 zwangerschappen ongepland was.
Is elke ongeplande zwangerschap ook ongewenst?
Een ongeplande zwangerschap kan ongewenst zijn, maar niet noodzakelijk. Als een vrouw of koppel die zwangerschap als negatief ervaart, spreken we over een ongewenste zwangerschap.2
Eén op drie ongeplande zwangerschappen is meteen gewenst. Twee derde van de ongeplande zwangerschappen wordt dus aanvankelijk als ongewenst ervaren.
In de helft van de gevallen blijft de zwangerschap ongewenst terwijl de andere helft evolueert naar een gewenste zwangerschap.2
De meeste tienerzwangerschappen zijn ongepland. Maar ook tienerzwangerschappen zijn niet altijd ongewenst of kunnen evolueren naar een gewenste zwangerschap.
Hoeveel abortussen gebeuren er in België?
De laatste officiële cijfers gaan over het jaar 2019.
In 2019 werden in België in totaal 18.027 zwangerschapsafbrekingen uitgevoerd. Hiervan zijn 116 behandelingen verricht bij vrouwen die niet in België wonen.3
Hoe gebeurt de registratie van abortussen?
In België is de registratie van het aantal zwangerschapsafbrekingen verplicht bij de Wet betreffende de zwangerschapsafbreking.
De verplichte registraties worden opgevolgd door de Nationale Evaluatiecommissie betreffende de zwangerschapsafbreking.
Het rapport bevat gegevens over het aantal geregistreerde abortussen in België, de ingeroepen noodsituaties en de abortustechniek.
Het recentste rapport dateert van 2021 en gaat over 2018 en 2019.
Lees meer over de abortuswet en de opdracht van de Evaluatiecommissie
Stijgt of daalt het aantal abortussen in België?
Het aantal abortussen blijft de laatste jaren relatief stabiel. Het ene jaar zien we een lichte stijging, het andere jaar een lichte daling. Maar het absolute aantal zwangerschapsafbrekingen vertelt ons weinig. Stijgen of dalen de cijfers omdat er werkelijk een trend is of zijn er gewoon meer of minder vruchtbare vrouwen in de bevolking?
Als we het aantal abortussen afwegen tegenover het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd of het aantal zwangerschappen, krijgen we een duidelijker beeld. Daarvoor gebruiken we het abortuscijfer.
Wat is het abortuscijfer?
Het abortuscijfer is het aantal abortussen per 1.000 vruchtbare vrouwen in de Belgische bevolking.4
Door het abortuscijfer te berekenen weten we of er werkelijk een stijgende of dalende trend is wat betreft zwangerschapsafbrekingen.
Daarom wordt het aantal abortussen afgewogen tegenover het aantal vrouwen in de reproductieve leeftijd in diezelfde periode. Dit cijfer wordt ook internationaal gebruikt om het aantal abortussen per 1.000 vruchtbare vrouwen (van 15 tot 44 jaar) aan te tonen.
Zo is er een lichte stijging van het abortuscijfer van 7,5 in 2003 naar 9,6 in 2012, om terug te dalen naar 8,4 in 2019.
Dat betekent dat er in 2019 circa 8,4 abortussen verricht werden op 1.000 vrouwen in de reproductieve leeftijd (15-44 jaar). België heeft nu een gelijkaardig abortuscijfer met dat van Nederland.
Hoeveel ingrepen gebeuren in abortuscentra?
Het overgrote deel van de abortussen gebeurt in de abortuscentra (circa 82%). De overige gebeuren in ziekenhuizen.
Op welke leeftijd komt abortus het meest voor?
In 2019 was de gemiddelde leeftijd van alle abortuscliënten 29 jaar.
- 21% van alle abortussen in 2019 gebeurde bij 20- tot 24-jarige vrouwen
- 25% gebeurde bij de 25- tot 29-jarige vrouwen
- 23% bij 30- tot 34-jarige vrouwen
- 16% bij 35- tot 39-jarige vrouwen
- 8% van de vrouwen was tussen 15 en 19 jaar
Het beeld dat abortus vooral plaatsvindt bij min-20-jarigen klopt dus niet.
De cijfers van de Evaluatiecommissie ontkrachten dit beeld, maar het blijft een hardnekkige mythe dat het vooral tienermeisjes zouden zijn die ongewild zwanger worden.
Waarom vragen vrouwen een abortus?
Het registratieformulier bevat een lijst met noodsituaties. Volgens de wet van 15 oktober 2018 betreffende de vrijwillige zwangerschapsafbreking, is het niet meer verplicht een noodsituatie te melden. Daardoor werd er vanaf eind oktober 2018 een veel grotere toename van de code 'andere' opgenomen, eerst matig en nadien in grotere getallen.
In 2019 gaven vrouwen deze redenen
- 32% gaf 'andere' aan
- 18% gaf ‘momenteel geen kinderwens’ aan
- 9,5% gaf aan dat hun gezin voltooid is
- 6% voelde zich te jong
- 4,5% gaf aan student te zijn
Tienerzwangerschappen: stijgt of daalt het aantal in België?
Daarover maakte Fara in samenwerking met Sensoa een analyse op basis van cijfers tot 2017.
De nieuwe cijfers over 2019 zijn hier nog niet opgenomen, omdat het aantal bevallingen bij tieners nog niet gekend is.
Aantal tienerzwangerschappen daalt bij alle leeftijden
In absolute aantallen daalde het aantal tienerzwangerschappen tussen 2010 en 2017 met 39%:
- In 2017 werden 3.638 meisjes tussen 15 en 19 jaar zwanger. Dat zijn 12 meisjes per 1.000 tussen de 15 en 19 jaar.
- In 2010 werden nog 19 meisjes op 1.000 meisjes tussen 15 en 19 zwanger.
Het aantal tienerzwangerschappen daalt zowel bij de 18-19 jarigen als bij de 15-17 jarigen.
Aantal tienerzwangerschappen per leeftijdscategorie
- In 2010 werden er 31 op 1.000 meisjes tussen 18-19 jaar zwanger, in 2017 waren dat er 20 op 1.000.
- Binnen de groep 15-17 jarigen treedt er een daling op van 10 op 1.000 meisjes naar 6 op 1.000 in 2017.
Meeste tienerzwangerschappen bij 18-19 jarigen
Het merendeel van de tienerzwangerschappen situeert zich in de groep 18-19 jarigen, zij vertegenwoordigen 68% van de zwangerschappen bij 15-19 jarigen.
Uitkomst van de tienerzwangerschap
Het merendeel van de zwangere meisjes kiest voor behoud van de zwangerschap.
Tiener-abortussen: stijgt of daalt het aantal?
In 2019 werden in België 1.514 zwangerschapsafbrekingen uitgevoerd bij 15- tot 19-jarigen. Bij ongeveer 6 op 1.000 meisjes tussen 15 en 19 jaar werd dus de zwangerschap afgebroken.
- Het overgrote deel van de tiener-abortussen gebeurt bij 18-19 jarigen
- 1% van de zwangerschapsafbrekingen gebeurde bij 10-15 jarigen
Abortuspercentage
Het abortuspercentage = het aantal abortussen per 100 zwangerschappen.
In 2017 kozen er 1.539 zwangere tieners voor abortus en werden 1.768 meisjes tienermoeder.
Dat komt neer op een abortuspercentage van 42%. Dat betekent: 42% van de zwangerschappen bij meisjes tussen 15 en 19 jaar eindigt in abortus.
Evolutie abortusratio bij 15-19 jarigen
De abortusratio laat zien hoe het aantal abortussen bij meisjes zich verhoudt tot het aantal meisjes dat beviel van een levend geboren kind.
- Tussen de periode 2010-2013 nam de abortusratio toe.
- In 2013 bedroeg de abortusratio 1. Dat wil zeggen dat er evenveel abortussen als geboortes waren binnen de groep zwangere 15-19 jarigen.
- Vanaf 2013 daalt de abortusratio. De laatst berekende abortusratio is 0,87. Dat betekent dat er iets minder abortussen zijn dan geboorten in deze groep tieners.
Verschillen in leeftijd: hoe jonger, hoe vaker abortus
Er is wel een verschil naargelang leeftijd. Hoe jonger tieners zijn, hoe meer ze voor abortus kiezen. Oudere tieners kiezen vaker voor een geboorte.
Het abortuspercentage volgens leeftijd:
- bij 10-14 jarigen 71%
- bij 15-17 jarigen 53%
- bij 18-19 jarigen 37%
Lees het volledige rapport over tienerzwangerschap (Fara en Sensoa)
Regionale verschillen Vlaanderen - Brussel - Wallonië
Doorheen de jaren zijn er in België altijd regionale verschillen geweest wat betreft de zwangerschapscijfers en abortusratio’s. Zo zien we dat Wallonië en Brussel hogere zwangerschapscijfers hebben dan Vlaanderen.
Hoe scoort België tegenover Europa?
Hoe verhoudt België zich tot andere landen op gebied van tienerzwangerschappen? Door gebrek aan databanken met een overzicht op mondiaal of Europees niveau, kunnen we daar helaas geen uitspraken over doen.
Een vergelijking is wel mogelijk als het gaat om het aantal tienermoeders. België behoort bij de top 10 van Europese landen met het laagste aantal tienermoeders (Eurostat, 2017). In 2% van alle geboorten is de ouder een tienermoeder. Vooral in Oost-Europa zijn de aantallen hoog: bij meer dan 10% van alle geboorten is de ouder een tienermoeder.
België behoort bij de groep Europese landen met de laagste abortuscijfers bij tieners.
Wat maakt de preventie van ongewenste zwangerschap succesvol?
De openheid over seksualiteit, het wegwerken van financiële drempels voor anticonceptie en de vlotte toegang tot hulpverlening. Deze maatregelen blijven daarom belangrijk:
1. Preventie van ongewenste zwangerschap in seksuele opvoeding
Preventie van ongewenste zwangerschap moet als thema gewaarborgd zijn in de relationele en seksuele vorming van jongeren. Zo ontwikkelen jongeren kennis, attitudes en vaardigheden om geïnformeerde keuzes te maken:
- kennis over de voortplanting
- kennis van de anticonceptiemogelijkheden en noodanticonceptie
- positieve attitudes tegenover hun eigen seksualiteit
- vaardigheden om de anticonceptie te kiezen die bij hen past en om hierover in gesprek te gaan met een partner
- praten over kinderwens
- jonge ouders niet marginaliseren, maar ondersteunen
2. Vlotte toegang tot anticonceptie en abortushulpverlening
Een anticonceptieconsult helpt een persoon of een koppel om een passend middel te vinden. Het consult moet laagdrempelig zijn:
- een automatische derdebetalersregeling voor jongeren en kwetsbare personen houdt de financiële drempel laag
- makkelijk te bereiken artsen en psychosociale begeleiders
- diensten gratis of goedkoop
- hulpverleners die onbevooroordeeld over zwangerschap en gezinsplanning spreken en de privacy garanderen
- de 'double dutch-methode' (dubbel gebruik van anticonceptie en condoom) wordt besproken binnen de anticonceptie-counseling
- de keuze voor een anticonceptiemiddel wordt getoetst aan de levensstijl, de financiële situatie en andere kenmerken van de gebruikster én haar partner
- voor jongeren: zijn pil en condoom de meest geschikte middelen? Uit bevraging van anticonceptiegebruik bij abortusclienten blijkt dat er vaak iets misloopt bij deze middelen. Raad daarom zeker ook implantaat en spiraaltje aan.
Verplichte anticonceptie: standpunt van Sensoa
Wat is het standpunt van Sensoa over verplichte anticonceptie? Is het opportuun om in specifieke situaties mensen tijdelijk te beletten kinderen te krijgen? Het gaat over (potentiële) ouders met een verhoogde kwetsbaarheid, vaak door een combinatie van psychiatrische problemen, verslaving, dakloosheid, schulden, een verstandelijke beperking, problemen met tienerpooiers of illegaliteit.
In 2005 diende Patrick Vankrunkelsven (Open VLD) hierover een wetsvoorstel in. In 2019 legden John Crombez (SP.A) en Valerie Van Peel (N-VA) de kwestie opnieuw op tafel.
Reproductieve rechten tegenover Kinderrechten
In de discussie komen ‘reproductieve rechten’ tegenover kinderrechten te staan. Mensen hebben het recht om zelf te beslissen om al dan niet kinderen te hebben, hoeveel en wanneer. Maar kinderen hebben recht op een gedegen opvoeding in een veilige omgeving.
Sensoa pleit voor overleg met de betrokken cliënten
Vanuit Sensoa pleiten wij in de eerste plaats om samen met de betrokkenen tot een beslissing rond gezinsplanning en anticonceptie te komen.
Daarvoor ontwikkelden we de ‘Onder 4 Ogen’ methode. Die biedt ondersteuning aan (huis)artsen, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers en andere hulpverleners om anticonceptie en gezinsplanning proactief bespreekbaar te maken met cliënten.
Daarnaast is er Zanzu.be, een meertalige en bijzonder laagdrempelige website die hulpverleners kan helpen om het over anticonceptie te hebben met hun anderstalige of laaggeletterde cliënten.
Ten slotte pleit Sensoa voor de terugbetaling van anticonceptie aan mensen met een verhoogde tegemoetkoming. Vaak is immers anticonceptie met een langdurige werking financieel niet haalbaar voor hen.