Ook kleuters maken een seksuele ontwikkeling door. Ze hebben vragen over lichaam, voortplanting en verliefd zijn. En ze stellen ook typisch gedrag voor die leeftijd. Relationele en seksuele opvoeding is dus zeker op zijn plaats in het kleuteronderwijs.
Snel naar
Vragen van kleuters over seksualiteit
Kleuters hebben vragen over wat ze zien in hun omgeving, bijvoorbeeld:
- Kussende mensen
- Verliefde koppeltjes
- De kledingstijl van volwassenen
- Een nieuw broertje of zusje op komst
- De geslachtsdelen van anderen tijdens het wassen
- Je laptop of tablet
Ze krijgen ook te maken met uitdagingen of conflicten, zoals:
- Uitsluiting door klasgenootjes
- Jaloezie
- Ruziemakende ouders
- Niet weten welke woorden ze mogen gebruiken
- Niet weten waar ze mensen mogen aanraken
Gebruik hun vragen als aanknopingspunt voor je lessen.
- Hoe ziet een lichaam eruit?
- Wat kan ik doen met mijn lichaam?
- Wat kan je voelen met je lichaam?
Seksuele ontwikkeling van kleuters
- Kleuters worden zich bewust van hun eigen sekse en van sociale regels.
- Ze zijn nieuwsgierig naar het voortplantingsverhaal.
- Ze beleven al hechte vriendschappen.
Thema's voor seksuele vorming aan kleuters
Bij kleuters zorg je voor een eerste kennismaking met heel wat thema’s. Zo leg je de basis voor seksuele opvoeding in het lager onderwijs.
Relationele en seksuele vorming kan bij kleuters gaan over
- Penis, vagina en borsten
- Geboorte en zwangerschap
- Relaties en gevoelens
- Grenzen en weerbaarheid
- Gender en genderrollen
- Seksuele oriëntatie
- Wat vind ik wel of niet leuk online
Pas de inhoud aan aan je groep. Je vindt per thema lesinhouden en lestips.
Gebruik de leerlijnen relationele en seksuele vorming voor gewoon of buitengewoon basisonderwijs
Bekijk de onderwijsdoelen voor seksuele opvoeding in de kleuterschool
7 lestips voor seksuele voorlichting aan kleuters
Tip 1: zorg voor een veilige sfeer
Zorg voor een rustige sfeer en maak de omgeving zo veilig mogelijk door goede afspraken te maken. Je kan daarvoor de PICKASOLL-regels aanpassen en ze in een verhaaltje verwerken.
De belangrijkste afspraken voor kleuters:
- Stil zijn als iemand praat.
- Luisteren naar elkaar.
- Elkaar niet uitlachen.
Tip 2: gebruik woorden die herkenbaar zijn
Gebruik woorden die voor jou en voor de kleuters herkenbaar zijn. Vraag eens welke woorden ze kennen.
Tip 3: gebruik herkenbare situaties
Gebruik alledaagse, herkenbare situaties om te praten over sociale regels en privacy. Onder de deur van het toilet gluren bijvoorbeeld: mag dat? En vind je het zelf fijn als iemand dat doet?
Zo krijgen kleuters inzicht in wanneer iets wel kan of niet, wat je kan doen of zeggen als je iets niet leuk vindt.
Praten over abstracte situaties is soms nog moeilijk. Bijvoorbeeld over pestgedrag op de speelplaats terwijl je in de klas zit. Met poppen of een voorleesboek kan je de situatie tot in de klas brengen.
Tip 4: geef een eenvoudig antwoord op elke vraag
Antwoorden op hun vragen is nodig. Een eenvoudig antwoord zorgt voor geruststelling en vertrouwen:
- Het is oké om vragen te hebben over je lichaam, over baby's krijgen of verliefd zijn.
- Je mag hulp vragen aan een volwassene als je iets meemaakt dat niet leuk was.
Je wakkert er geen ongezonde nieuwsgierigheid voor seksualiteit mee aan. Kleuters onthouden alleen wat ze begrijpen. En zijn al snel weer met iets anders bezig.
Moedig kleuters aan om vragen te stellen, zo sluit je aan bij hun leefwereld en ontwikkelingsniveau.
Elke vraag verdient een eerlijk antwoord. Wimpel dus geen vragen af. Als je belooft om later terug te komen op een vraag, doe dat dan ook, anders lijkt het onderwerp onbespreekbaar.
Tip 5: wees je bewust van gender
We geven kleuters heel wat boodschappen mee over gender, vaak onbedoeld. Dat kan voor sommige kinderen beperkend zijn. Bijvoorbeeld als een jongen zijn gevoelige kant minder ontwikkelt omdat hij niet met poppen mag spelen.
RoSa vzw ontwikkelde een handige Toolkit 'Gender in de kleuterklas' om hier bewuster mee om te gaan.
Tip 6: neem kleuters ernstig
Neem kleuters ernstig als ze 'verliefd' zijn: kleuters ervaren soms al innige relaties met een persoon of een dier in hun omgeving. Ze zijn op zoek naar de betekenis van vriendschappen en relaties. Lach hen niet uit als ze erover vertellen.
Tip 7: heb aandacht voor diversiteit
Laat verschillende soorten relaties en gezinsvormen aan bod komen in je les. Laat hen nadenken over genderstereotypes. Benadruk dat iedereen gelijkwaardig is.
Met het materiaal rond het personage 'Lou' bijvoorbeeld komen kinderen op een speelse manier in aanraking met een divers mensbeeld.
Lesmateriaal voor seksuele opvoeding van kleuters
Om relationele en seksuele vorming voor kleuters uit te werken zijn er lespakketten, spelmaterialen enzovoort.
We lichten er een aantal voor je uit:
Prentenboeken voor seksuele voorlichting
Prentenboeken zijn een welkom hulpmiddel om het over relaties en seksualiteit te hebben.
Hoe kan je prentenboeken gebruiken?
- Een goed prentenboek helpt je om het over gevoelens, verliefd zijn bijvoorbeeld, te hebben.
- De illustraties in kinderboeken helpen om zaken te visualiseren.
- Je vindt vanzelf de gepaste woorden als je het daar moeilijk mee hebt.
- Kinderboeken gebruiken vaak humor, zo krijg je een ontspannen sfeer.
- Als je samen in een boek kijkt, hoef je elkaar niet voortdurend aan te kijken.
Hoe herken je een goed kinderboek over seksualiteit?
Een goed kinderboek over seksualiteit
- is voldoende recent (zeker voor informatieve boeken).
- werkt aan attitudevorming, is niet stereotyperend of discriminerend.
- sluit aan bij de ontwikkeling van het kind.
3 tips voor je schoolbeleid
Tip 1: zorg voor een beleid op school
- Geven jouw collega’s van hetzelfde jaar ongeveer dezelfde leerstof?
- En bouwt jullie leerstof verder op de leerstof uit het vorige jaar?
- Delen jullie dezelfde visie op de leerstof?
- Reageren jullie op dezelfde manier op grensoverschrijdend gedrag?
- Kan je verontrustende signalen herkennen?
Bekijk de tips op Grenswijs.be om je beleid te scannen en een beleidsplan te maken.
Tip 2: bekijk welke doelen je moet behalen
Bekijk de ontwikkelingsdoelen van de Vlaamse overheid
Of werk met het leerplan van je onderwijskoepel.
Heb je graag wat meer inspiratie voor je lessen? Bekijk dan onze leerlijnen per thema.
Tip 3: betrek de ouders
Ouders zijn benieuwd naar wat hun kinderen leren op school. Soms zijn ze verbaasd als ze horen dat ook kleuters al leren over geslachtsdelen, waar baby’s vandaan komen en dergelijke. Het helpt daarom om proactief en helder te communiceren.
