In deze normatieve lijst zoek je op welk seksueel gedrag van jongeren vaak voorkomt. Elk beschreven gedrag krijgt een vlag volgens het Sensoa Vlaggensysteem:
- groene vlag = aanvaardbare seksuele situatie
- gele vlag = licht grensoverschrijdende seksuele situatie
- rode vlag = ernstig grensoverschrijdende seksuele situatie
- zwarte vlag = zwaar grensoverschrijdende seksuele situatie
Eerste maal dat je de normatieve lijst gebruikt? Lees dan nog even na hoe je de normatieve lijst gebruikt.
Wat zegt de normatieve lijst over seksueel gedrag bij jongeren 15+
Emotionele ontwikkeling
Aanvaardbaar seksueel gedrag - groene vlag
12- tot 17-jarigen ondergaan een tweede socialisatiefase (hechtingsfase) die heftig kan zijn. Seksualiteit en lichaamsbeleving worden heel belangrijk.
Jongeren tasten grenzen af en zijn erg met zichzelf bezig. Het denken ontwikkelt van operationeel naar abstract denken. Ze experimenteren met versieren en zoenen.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
! Verhoogde waakzaamheid bij:
- depressie;
- isolatie;
- somatiseren (lichamelijke symptomen ontwikkelen);
- laag zelfbeeld.
Verliefdheid, relaties en gevoelens
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Jongeren experimenteren met relatievormen. Seriële monogamie is de meest voorkomende: verschillende monogame relaties volgen elkaar op.
85 % van de plus 15-jarigen is wel eens verliefd geweest en de meesten hebben kortdurende relaties. De duur van de laatste of huidige relatie evolueert van minder dan een half jaar (21 %) tot minder dan drie maanden (27 %).
De meeste jongeren vinden trouw, respect en waardering in hun relaties zeer belangrijk. Ze willen ook kunnen communiceren met hun partner.
Nederlands onderzoek bevestigt dat seks voor de meeste jongeren nog steeds gebeurt binnen een vaste relatie. Voor 75 % van de jongens en bijna 90 % van de meisjes was de laatste sekspartner een vaste partner. Een minderheid was niet verliefd op de laatste partner.
Een eventuele vaste partner wordt steeds belangrijker, bijvoorbeeld als bron voor sociale steun. Seks wordt ook steeds belangrijker binnen de relatie.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
! Verhoogde waakzaamheid bij:
- promiscue (of wulps) gedrag;
- angstig gehechte jongeren: deze jongeren worden makkelijker verliefd en hebben al vroeg seksuele ervaringen. Ze gaan ook makkelijker over hun eigen grenzen. Vermijdend gehechte jongeren hebben moeite met het aangaan van relaties. Ze hebben op latere leeftijd seks en geven aan seks minder belangrijk te vinden.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Verlagen of vernederen van zichzelf of anderen met seksuele spelletjes, bijvoorbeeld door kledij te dragen waarbij de borsten en geslachtsdelen zichtbaar zijn.
Seksueel experimenteren
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Jongeren experimenteren met verschillende vormen van seks. Dit gebeurt niet in het openbaar.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Voorbeelden van licht grensoverschrijdend gedrag door de negatieve impact:
- seksueel uitdagende kledij dragen;
- uitdagend gedrag stellen;
- eenmalig seksueel risicogedrag stellen, bijvoorbeeld geen anticonceptie gebruiken of zich niet beschermen tegen soa's.
5 % van de jongens heeft wel eens seks gehad met een sekswerker. Dit is grensoverschrijdend gedrag omdat het niet past bij de leeftijd.
Daarnaast heeft 0,2 % al eens betaald voor seksuele contacten. Indien het over seks gaat met een andere jongere tegen betaling, is dit grensoverschrijdend gedrag door een gebrek aan vrijwilligheid.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
Herhaaldelijk seksueel risicogedrag, bijvoorbeeld geen anticonceptie gebruiken of zich niet beschermen tegen soa's. Dit is ernstig grensoverschrijdend gedrag door het herhaaldelijke karakter van het gedrag en de negatieve impact.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
- Anderen manipuleren of dwingen om zich te prostitueren (tienerpooiers).
- Ongewenste seksuele handelingen stellen binnen de familie.
- Zich prostitueren en seksuele handelingen tegen betaling aanbieden.
- Seksueel contact met dieren.
Masturberen
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
85 % van de jongens en 38 % van de meisjes masturbeerden ooit in deze leeftijdsfase.
Masturberen voor een webcam wordt door een kleine minderheid gerapporteerd.
Masturberen met vaginale of anale penetratie kan voorkomen.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
- Opvallend veel bezig zijn met masturberen.
- Bij 5 % van de jongens en 4 % van de meisjes komen schuldgevoelens na masturbatie voor.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
- Dwangmatig masturberen (voortdurend en/of in het openbaar) zonder er plezier aan te beleven.
- Taken onderbreken om te masturberen.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
Genitale verwondingen veroorzaken bij zichzelf of bij anderen is zwaar grensoverschrijdend gedrag omdat de seksuele integriteit in gedrang komt.
Seksuele moppen en seksueel taalgebruik
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
- Seksueel getinte grapjes die niet aanstootgevend zijn.
- Seksueel expliciete gesprekken met leeftijdsgenoten (online en offline).
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Gedrag kan voor de jongeren als grap bedoeld zijn, maar over de grens van de andere gaan. Bijvoorbeeld:
- eenmalige seksuele plagerijen bijvoorbeeld seksuele opmerkingen over lichaamsdelen, uiterlijk of kleding;
- obsceniteiten stellen, ook online.
Voorbeelden van licht grensoverschrijdend gedrag door een gebrek aan toestemming van de andere:
- eenmalig gluren, bijvoorbeeld in toiletten en doucheruimtes;
- opzettelijk ontbloten en tonen van het eigen achterwerk (mooning) en de geslachtsdelen;
- eenmalig gebruik van seksueel expliciete taal, het maken van geluiden, tekeningen (onzedelijkheden), seksuele graffiti (ernstig en schokkend).
Voorbeeld van licht grensoverschrijdend gedrag door het verschil in ontwikkeling:
- het voeren van seksueel expliciete gesprekken met jongere kinderen.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
Herhaaldelijk uitvoeren van seksuele pesterijen, bijvoorbeeld:
- voortdurend iemand uitmaken voor 'hoer' of 'homo';
- seksuele opmerkingen over lichaamsdelen, uiterlijk of kleding;
- herhaaldelijk obsceniteiten stellen, ook online;
- herhaaldelijk gluren, bijvoorbeeld in toiletten en doucheruimtes;
- proberen anderen uit te kleden zonder toestemming;
- herhaaldelijk gebruik van seksueel expliciete taal, het maken van geluiden, tekeningen, seksuele graffiti (ernstig en schokkend).
Seksuele opwinding en seksuele fantasieën
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Seksuele interesses en verlangens groeien tijdens deze leeftijdsfase.
85 % van de 15-jarige jongens en 70 % van de 15-jarige meisjes zijn al eens opgewonden geweest, tot bijna 100 % van de jongens en 93 % van de meisjes op 18 jaar.
‘Omdat ik me opgewonden voelde’ geven jongeren aan als reden om een eerste keer geslachtsgemeenschap te hebben.
Jongens fantaseren meer dan meisjes over seks. Dat betekent niet dat ze al aan seks toe zijn. 25 % van de jongens zegt hier nog niet aan toe te zijn tegenover 40 % van de meisjes.
Voor jongens is het niet altijd mogelijk om hun behoefte aan seks te realiseren om verschillende redenen; bijvoorbeeld omdat ze strenge ouders hebben of geen lief vinden.
Vaak willen ze op deze leeftijd seks hebben, maar komen ze er gewoon niet toe.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
- Eenmalig onzedelijke telefoongesprekken, voyeurisme.
- Eenmalig seksuele opwinding door geslachtsdelen te tonen aan onbekenden, bijvoorbeeld masturberen in het openbaar of voor een webcam, of door lichamelijk contact met onbekenden.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
- Herhaaldelijke onzedelijke telefoongesprekken, voyeurisme.
- Herhaaldelijk seksuele opwinding door geslachtsdelen te tonen aan onbekenden, bijvoorbeeld masturberen in het openbaar of voor een webcam, of door lichamelijk contact met onbekenden.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
Bewust toekijken bij een (groeps)verkrachting.
Geslachtsgemeenschap - eerste keer
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Jongeren hebben verschillende seksuele normen en motieven om wel of geen geslachtsgemeenschap te hebben. Zowel autonome motieven (leuk, opwindend, spannend) als intimiteit (emotioneel dicht bij elkaar zijn) komen voor.
Seks gebeurt bij de meeste jongeren nog steeds binnen een vaste relatie. Voor 60 % van de jongens en 75 % van de meisjes was de laatste sekspartner een vaste partner. Een minderheid was niet verliefd op de laatste partner.
Jongeren gaan stap voor stap in hun 'seksuele carrière'. 15-17-jarigen gaan van het (laten) aanraken onder de kleding van de borsten en geslachtsdelen naar naakt vrijen. 50 % van de Nederlandse 18-jarigen heeft een eerste geslachtsgemeenschap meegemaakt.
50 % van de 17-jarigen heeft ervaring met orale seks. Anale seks volgt over het algemeen iets later en is voor een minderheid een volgende stap.
36 % van de meisjes en 23 % van de jongens met sekservaring hebben een seksueel probleem. Meisjes hebben last van geen zin in seks, opwindings- en orgasmeproblemen en pijn. Jongens hebben last van te snel klaarkomen en een overmatig seksueel verlangen.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Seks hebben om redenen die door anderen bepaald of gestuurd worden; bijvoorbeeld omdat men zich schuldig zou voelen of om het imago en negatieve gevoelens te compenseren.
Overmatig seksueel verlangen heeft te maken met een onvermogen om het eigen gedrag bij te sturen of te stoppen. 5 % van de jongens en 3 % van de meisjes heeft hier last van.
! Verhoogde waakzaamheid is aanbevolen bij:
- seks vies vinden: 7 % van de 15-17 jarige meisjes vindt seks eigenlijk vies;
- promiscue (of wulps) gedrag: verschillende seksuele partners tegelijk hebben kan een signaal van misbruik zijn;
- ontbreken van toestemming: aandringen op seks. 1 % van de jongens van deze leeftijd heeft wel eens geld of een andere beloning gegeven voor seks. Minder dan 1 % van de jongens en meisjes heeft al geld of iets anders ontvangen voor seks. Meestal hebben ze hier achteraf geen goed gevoel over (schaamte en spijt);
- schuld- en schaamtegevoelens over seks. Deze gevoelens worden vaker door Turkse en Marokkaanse meisjes gerapporteerd. Iemand deze gevoelens laten ervaren is grensoverschrijdend gedrag;
- eenmalig anale seks hebben als meisje omdat je maagd wil blijven. Dit is grensoverschrijdend gedrag omdat het niet past binnen de ontwikkeling;
- eenmalig anale seks hebben zonder bescherming tegen soa's.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
- Eenmalig seksueel contact in ruil voor een beloning (bijvoorbeeld voor geld) of onder invloed van chantage of dwang.
- Seksueel contact (anaal, oraal of genitaal) met een ongelijkwaardige partner, bijvoorbeeld een jonger kind. Seksueel contact waarbij de andere(n) seksueel pijn wordt gedaan tijdens het seksuele spel zonder toestemming van alle partijen.
- Seksueel contact zonder toestemming.
- Eenmalig iemand onder (groeps)druk dwingen om mee te doen aan seksuele spelletjes of seksueel getint contact met gebruik van macht, druk, autoriteit, chantage, drugs, geld of manipulatie, ook online.
- Herhaaldelijk anale seks hebben zonder bescherming, bijvoorbeeld tegen soa's.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
- Herhaald seksueel contact in ruil voor een beloning, of met gebruik van chantage of dwang.
- Seksueel contact (anaal, oraal of genitaal) met een ongelijkwaardige partner (bijvoorbeeld een jonger kind), waarbij de andere(n) seksueel pijn wordt gedaan tijdens het seksuele spel, zonder toestemming.
- Herhaaldelijk iemand onder (groeps)druk dwingen om mee te doen aan seksuele spelletjes of seksueel getint contact afdwingen met gebruik van macht, druk, autoriteit, chantage, manipulatie, geweld en agressie (bijvoorbeeld met een mes), ook online.
Porno kijken
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
76 % van de 15-jarige jongens zegt het afgelopen half jaar porno te hebben gezien. Dit percentage loopt op tot 91 % bij min 18-jarige jongens.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
- Grote interesse in porno en obsessief bezig zijn met seks (ook masturberen).
- Dwangmatig kijken naar porno kan zorgen voor relatieproblemen en het gevoel het gedrag niet te kunnen stoppen.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
- Voortdurende interesse in agressieve porno, seksuele agressieve gedachten en spelletjes.
- Interesse in en het bezitten van seksuele misbruikbeelden van minderjarigen.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
- Naaktbeelden maken van kinderen die veel jonger zijn.
- Doelbewust naaktbeelden verspreiden is zwaar grensoverschrijdend gedrag omdat wederzijdse toestemming ontbreekt.
Online seksualiteit - sexting
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Jongeren in deze leeftijdsfase flirten online en chatten met leeftijdsgenoten over seks.
Uit Nederlands onderzoek blijkt dat een overgrote meerderheid van de online actieve jongeren (12-25 jaar) het afgelopen jaar wel eens geflirt te hebben online:
- 82 % van de jongens en 73 % van de meisjes;
- 10 % van de jongens en 5 % van de meisjes hadden het afgelopen jaar online seks of seks na een online contact;
- 57 % van de jongens en 42 % van de meisjes hadden het afgelopen jaar een afspraakje met iemand die ze online hadden ontmoet.
Wanneer jongeren seksueel gedrag vertonen voor een webcam, doen ze dit omdat ze het zelf leuk, spannend of opwindend vinden. Toch zijn er grote verschillen tussen jongens en meisjes: 62 % van de meisjes vindt het niet leuk om een seksueel getinte vraag te krijgen, tegenover 13 % van de jongens.
7 % van de 12-18-jarigen stuurden de afgelopen twee maanden een sexy foto.
26 % van de jongeren maakt wel eens een sexy foto, maar deelt deze niet.
Meer cijfers vind je in onze feiten en cijfers over sexting bij jongeren.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
- Online seks hebben met een onbekende.
- Een afspraak maken om seks te hebben met een persoon die men ontmoet heeft via een datingapp. Dit is licht grensoverschrijdend gedrag als de jongeren niemand inlichten of de juiste locatie niet doorgeven.
- Anderen onder druk zetten om een sext te sturen. Zo ondervond 25 % van de jongeren al eens druk om een sext te sturen.
- 76 % van de jongeren heeft al eens ongevraagd een naaktfoto te zien gekregen of doorgestuurd gekregen.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
Een kleine groep maakt seksueel getinte filmpjes van anderen en verspreidt deze impulsief, zonder inzicht en besef van de mogelijke gevolgen.
- Online seks ongevraagd opnemen is ernstig grensoverschrijdend gedrag door het gebrek aan toestemming.
- Seksueel expliciete bedreigingen, ook schriftelijk en online.
- Ongevraagd naaktfoto’s van iemand maken of doorsturen zonder voldoende inzicht en besef van de mogelijke gevolgen.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
- Herhaaldelijk, zonder toestemming en met inzicht in de mogelijke gevolgen, seksueel getinte filmpjes van anderen maken en verspreiden.
- Seksuele beelden ongevraagd verspreiden is zwaar grensoverschrijdend gedrag door het gebrek aan toestemming.
- Ongevraagd en doelbewust naaktfoto’s van iemand verspreiden met voldoende inzicht en besef van de mogelijke gevolgen.
- Ongeveer 10 % van de 15-17-jarigen geeft toe een gekregen naaktfoto door te sturen.
Seksuele oriëntatie
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Jongeren kunnen mogelijks homoseksuele gevoelens ontwikkelen. Als iemand zich aangetrokken voelt tot iemand van hetzelfde geslacht, duurt het nog een hele tijd voor men zichzelf ook homo, bi of lesbisch noemt.
Op 16-jarige leeftijd beseffen jongeren wat hun seksuele oriëntatie is. Gemiddeld komen ze er pas 1 tot 2 jaar later mee naar buiten. De seksuele oriëntatie hoeft geen vaststaand gegeven te zijn; 66 % wisselt vervolgens nog een paar keer van oriëntatie.
Jongeren die zich aangetrokken voelen tot jongeren van hetzelfde geslacht hebben seks met leeftijdsgenoten op dezelfde leeftijd als heterojongeren: gemiddeld op 16 jaar voor een jongen en op 17 jaar voor een meisje.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Er kan verwarring zijn over de eigen seksuele oriëntatie. Gevoelens en ervaringen zijn niet altijd eenduidig. Jongeren kunnen zich zeer bewust zijn van de negatieve opvattingen over homoseksualiteit of weten er te weinig over.
Pesten, vervelende opmerkingen, belachelijk maken, roddelen of negeren op basis van seksuele geaardheid komt minder voor dan bij jongere meisjes en jongens, maar zorgt toch voor minderheidsstress (extra stress of spanning waarmee personen te maken krijgen als lid van een minderheid).
Genderidentiteit en stereotypen
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Verwachtingen op vlak van seksualiteit zijn vaak behoorlijk genderstereotiep. Er heerst nog een dubbele moraal: voor meisjes is seks hebben statusverlagend, voor jongens is dit andersom.
Van meisjes wordt verwacht dat ze grenzen aangeven en van jongens dat ze initiatief nemen. Deze genderongelijke verwachtingen spelen een nog belangrijkere rol in culturen waar de familie-eer van belang is (Afghaans, Turks, Marokkaans en Surinaams-Hindoestaans).
Transgenderjongeren kunnen vanaf 16 jaar geslachtshormonen toegediend krijgen. Seksuele contacten kunnen ongemakkelijk zijn en transgenderjongeren doorlopen vaak een andere seksuele ontwikkeling. Zo vermijden ze vaak seks of hebben ze contacten die niet echt op hun eigen verlangens zijn afgestemd.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Door de ongeschreven regels is het voor de meisjes lastig om eigen wensen en grenzen te ontdekken. Jongens kunnen last hebben van de druk om seks te hebben.
Niet alle transgenderjongeren durven voor hun gevoelens uit te komen.
Lees meer over de seksuele ontwikkeling van jongeren
Meer over de normatieve lijst
Hoe gebruik je de normatieve lijst?
De normatieve lijst downloaden
Dit document bevat over alle leeftijden alle gedrag, emotionele uitingen, en reactiewijzen. Je vindt hier ook de bronnen van de wetenschappelijke literatuur terug waarop de normatieve lijst is gebaseerd.
