In deze normatieve lijst zoek je op welk seksueel gedrag van peuters vaak voorkomt. Elk beschreven gedrag krijgt een vlag volgens het Sensoa Vlaggensysteem:

  • groene vlag = aanvaardbare seksuele situatie
  • gele vlag = licht grensoverschrijdende seksuele situatie
  • rode vlag = ernstig grensoverschrijdende seksuele situatie
  • zwarte vlag = zwaar grensoverschrijdende seksuele situatie

Eerste maal dat je de normatieve lijst gebruikt? Lees dan nog even na hoe je de normatieve lijst gebruikt.

Emotionele ontwikkeling

Aanvaardbaar gedrag - groene vlag

Peuters vanaf 18 maanden willen alles zelf doen en hun eigen wil doordrukken. Rekening houden met de wil van anderen is moeilijk. Peuters kunnen al doelgericht provoceren om reactie uit te lokken, bijvoorbeeld kleren uittrekken en vieze woorden zeggen. Koppig zijn en zich verzetten tegen gezag komen voor (nee-periode). Daarnaast kunnen peuters gehoorzaam zijn uit eigenbelang.

Peuters interageren met gelijken. Ze ervaren emoties; ze kunnen jaloers, trots, bang of boos zijn en kunnen moeilijk delen. Een compliment ontvangen maakt hen blij. Ze kunnen emoties bij anderen herkennen, maar nog niet inschatten of het ‘echt’ of ‘gespeeld’ is.

Peuters weten niet altijd wat hun eigen aandeel is als iemand kwaad is op hen. Het reguleren van frustraties begint stilaan. Hun emotioneel welbevinden is afhankelijk van een evenwicht tussen zelfbepaling en bijsturing krijgen. 

Peuters gebruiken taal met ondersteunende gebaren als communicatiemiddel, waarbij ze vaak over eigen seksuele spelletjes vertellen. Peuters imiteren woorden, klanken en intonaties.  

Peuters hebben nog geen intern geweten, schuldgevoel of inlevingsvermogen (empathie). Anderen moeten regels en normen opleggen. Oorzaken van grensoverschrijdend gedrag leggen ze buiten zichzelf. 

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag

Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag

  • Negatief aandacht vragen.
  • Heftige aanvallen van frustratie, agressie en de angst voor afwijzing hierdoor.

! Verhoogde waakzaamheid bij:

Internaliserend en externaliserend probleemgedrag: woedebuien, zichzelf pijn doen, anderen lastigvallen.

Richtlijnen voor reageren bij gele vlag


Lichamelijke interesse - geslachtsdelen bekijken of aanraken

Aanvaardbaar gedrag - groene vlag

Peuters steken uit nieuwsgierigheid allerlei (kleine) voorwerpen in hun lichaamsopeningen, bijvoorbeeld een erwt in neus, mond of oren.

In deze periode is het doel: zindelijk worden. Bijgevolg kan er een grotere interesse zijn in de geslachtsdelen.  

Vanaf 1 jaar zijn de meeste peuters geïnteresseerd in de geslachtsdelen van anderen. Bijna alle peuters van 1 jaar kijken naar geslachtsdelen, willen ze aanraken of benoemen. 

Peuters worden gedreven door nieuwsgierigheid en het verlangen naar kennis. Peuters willen daarom wel eens stiekem door openstaande deuren van toilet, bad- of slaapkamer kijken. Ook blote mensen bekijken, of borsten of geslachtsorganen aanraken komt voor. 

Het lichaam van de ouders wekt het eerst interesse op, gevolgd door dat van broers en zusjes en andere kinderen. 

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag

Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag

  • Aandringen om te kijken naar iemands geslachtsdelen zonder toestemming en/of in het openbaar.
  • Een eenmalige poging om iemands geslachtsdelen te ontbloten zonder toestemming en/of in het openbaar.
  • De tong in iemands mond steken tijdens het kussen.
  • Eenmalig borsten willen aanraken wanneer de context dat niet toelaat of wanneer de persoon aangeeft dit niet te willen. 

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:

  • voorwerpen in eigen of andermans anus steken, al dan niet tijdens seksuele spelletjes;
  • opvallend veel bezig zijn met seksuele spelletjes en seksueel expliciet gedrag. Bijvoorbeeld het ritmisch stimuleren van geslachtsdelen, het nabootsen van seks met poppen of leeftijdsgenoten (met kleren aan).
  • seksuele spelletjes wanneer de context het niet toelaat.

Richtlijnen voor reageren bij gele vlag

Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:

  • herhaaldelijk scherpe voorwerpen in eigen of andermans anus of vagina steken. Dit kan schade veroorzaken bij zichzelf of de andere;
  • herhaaldelijk aandringen om te kijken naar iemands geslachtsdelen;
  • herhaaldelijk proberen om iemands geslachtsdelen te ontbloten zonder toestemming en/of in het openbaar;
  • de geslachtsdelen van kinderen en volwassenen eenmalig met de mond aanraken, zonder toestemming (oraal contact);
  • herhaaldelijk borsten willen aanraken wanneer de context dat niet toelaat of als de persoon aangeeft dat niet te willen.

Richtlijnen voor reageren bij rode vlag

Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij: 

De geslachtsdelen van kinderen en volwassenen herhaaldelijk en zonder toestemming aanraken met de mond (oraal contact). 

Richtlijnen voor reageren bij zwarte vlag


Seksueel experimenteren - seksuele spelletjes

Aanvaardbaar gedrag - groene vlag

Aan het einde van de peutertijd kunnen peuters stereotiepe seksuele spelletjes spelen. Ongeveer 25 % van de 2- tot 5-jarigen speelt wel eens doktertje, vadertje en moedertje. 

Elkaar omhelzen en zoenen op de mond is geen uitzondering. Kinderen bedenken een situatie waarin ze volwassen rollen naspelen en waarin seksualiteit een rol speelt. In het seksueel rollenspel imiteren kinderen de volwassenen.

Dit soort spelletjes helpt kinderen om hun lichaam te ontdekken. Ze maken hen vertrouwd met de sociale omgang. De kinderen identificeren zich met het gedrag van hun rolmodellen. Ze maken zich onbewust een aantal kenmerken van hun rolmodel eigen en geven daarmee zichzelf gestalte.

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag

Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag

  • Opvallend veel bezig zijn met seksuele spelletjes en seksueel expliciet gedrag zoals het ritmisch stimuleren van geslachtsdelen, het nabootsen van seks met poppen of met leeftijdsgenoten (met kleren aan).
  • Seksuele spelletjes spelen wanneer de context het niet toelaat.  

Richtlijnen voor reageren bij gele vlag

Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:

  • verlagen of vernederen van zichzelf of anderen met seksuele spelletjes;
  • de anderen pijn doen tijdens het seksuele spel: bijvoorbeeld bijten en knijpen.

Richtlijnen voor reageren bij rode vlag


Seksuele moppen en seksueel taalgebruik

Aanvaardbaar gedrag - groene vlag

Op 3-jarige leeftijd begint bij sommige kinderen de viezewoordenfase, vaak in de context van het zindelijk worden.

Het uitspreken van woorden als 'poep', 'piemel', 'pis' en 'kak' vinden ze leuk. Het is een grappig bedoeld spelletje om reactie uit te lokken bij volwassenen. 84 % van de ouders van 2- tot 5-jarigen zegt dat dit wel eens gebeurt.

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag

Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag

Herhaald uitspreken van ‘vieze woorden’ wanneer de context het niet toelaat.  

Richtlijnen voor reageren bij gele vlag


Masturberen - stimuleren geslachtsdelen

Aanvaardbaar gedrag - groene vlag

Peuters ontdekken dat het aanraken en bevredigen van hun geslachtsdelen genot bezorgt. Ouders in verschillende landen namen dit gedrag waar tot (ongeveer) 10-jarige leeftijd. 

Van 2 tot 6 jaar bevredigen 25 % van de jongens en 16 % van de meisjes zich. Het aanraken of stimuleren van de geslachtsdelen gebeurt niet om een orgasme te ervaren, maar het kan wel tot een orgasme leiden. 10 % van de kinderen tussen 4 en 10 jaar bevredigt zich tot een orgasme. Peuters leggen wel nog geen verband tussen seksueel gedrag en orgasme. Dit is iets wat ze later leren en in hun puberteit toepassen.

Meisjes stimuleren hun geslachtsorganen in het algemeen meer indirect dan jongens. Voorbeelden van bekende methoden zijn: op een hobbelpaard hobbelen, de dijen samendrukken en het ‘beklimmen’ van poppen, ander speelgoed of de knie van een ouder. Niet alle kinderen vertonen dit auto-erotische gedrag in dezelfde mate.

12 % van de jongens en 20 % van de meisjes gebruiken een voorwerp om zich te stimuleren. Dat kan gepaard gaan met zacht kreunen, onregelmatige ademhaling, blozen.

Peuters doen wel eens aan zelfbevrediging om zichzelf te troosten. De bevrediging ontwikkelt zich dan door frustratie en als compensatie. Dit gedrag kan ook voorkomen bij verveling of een toestand van angst of opwinding. 

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag

Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag

Zich bevredigen in het openbaar is licht grensoverschrijdend gedrag door de ongepaste context.

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:

  • Opvallend veel bezig zijn met de bevrediging van geslachtsorganen in een context die dit niet toelaat.
  • Zichzelf pijn doen bij de zelfstimulatie.
  • Zich aan andere kinderen opdringen.

Richtlijnen voor reageren bij gele vlag

Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag

Zich herhaaldelijk bevredigen in het openbaar is ernstig grensoverschrijdend gedrag door het herhaaldelijke karakter en de ongepaste context. 

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Opvallend veel bezig zijn met de bevrediging van geslachtsorganen.

Richtlijnen voor reageren bij rode vlag


Naakt zijn - stoeien en knuffelen

Aanvaardbaar gedrag - groene vlag

Kinderen van 1,5 tot 3 jaar lopen nog wel eens naakt of in ondergoed rond. Kinderen stoeien en knuffelen graag, waarbij ze anderen omhelzen, kusjes geven en op de schoot zitten. De behoeften van kinderen zijn hier heel verschillend. 

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag

Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag

Opzettelijk ontbloten en tonen van de geslachtsdelen of het achterwerk (mooning) in het openbaar is licht grensoverschrijdend gedrag door de publieke context.

Stoeien en knuffelen met vreemden, baby’s of peuters tegen hun zin is licht grensoverschrijdend gedrag door het ontbreken van wederzijdse toestemming. 

Richtlijnen voor reageren bij gele vlag


Seksuele beelden - interpretatie van het zien van seks

Aanvaardbaar seksueel gedrag - groene vlag

Peuters kunnen seksuele beelden interpreteren als ruzie of gevecht en er bang van worden. Er is weinig bekend over het effect van de confrontatie met beelden van seksuele opwinding of seksuele interactie op jonge kinderen. 

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag

Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Verwarring of angst door het zien van seksuele beelden.  

Richtlijnen voor reageren bij gele vlag

Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag

! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Herhaalde angst door het zien van seksuele beelden.

Richtlijnen voor reageren bij rode vlag


Genderidentiteit en stereotypen

Aanvaardbaar gedrag

Vanaf 2 tot 2,5 jaar weten peuters of ze zelf een jongen of een meisje zijn en tot welk geslacht andere mensen behoren (genderidentiteit). Dit besef is gebaseerd op uiterlijke kenmerken. Soms denken peuters dat dit later nog kan veranderen.

Peuters zien dat ze anders zijn dan andere kinderen, bijvoorbeeld 'Ik heb een piemel en jij niet'. 

Peuters gaan zich ook meer volgens de eigen genderrol gedragen. Ze weten welk gedrag ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ is. 

Richtlijnen voor reageren bij groene vlag


Lees meer over de seksuele ontwikkeling van peuters


Meer over de normatieve lijst

Hoe gebruik je de normatieve lijst?

Bekijk alle leeftijden

De normatieve lijst downloaden

Dit document bevat over alle leeftijden alle gedrag, emotionele uitingen en reactiewijzen. Je vindt hier ook de bronnen van de wetenschappelijke literatuur terug waarop de normatieve lijst is gebaseerd.