Cathy de Feyter is freelance vormingsmedewerker bij Sensoa en geeft training aan professionals over het Vlaggensysteem en Buiten de lijnen. Ze vertelt over haar ervaringen bij personen met een beperking.
Grensoverschrijdend gedrag
Teams hebben veel vragen over grensoverschrijdend gedrag. 'Hoe gaan we ermee om? Hoe moeten we gedrag begrenzen? Hoe gaan we om met slachtoffers en plegers?’
Daarvoor is het Sensoa Vlaggensysteem een goed instrument. Het Vlaggensysteem helpt seksueel (grensoverschrijdend) gedrag correct in te schatten en er gepast op te reageren. Tegelijkertijd maakt het ook gepast seksueel gedrag van jongeren mogelijk en biedt het hen leerkansen.
Voor het team kan het een hulpmiddel en een instrument zijn om het organisatiebeleid te verbeteren.
Weg van het overreageren
In de eerste plaats helpt het Vlaggensysteem om discussies open te trekken, weg van het buikgevoel.
Natuurlijk mag een begeleider emoties voelen: het is normaal dat je schrikt als je personen samen in een kamer betrapt met hun broek op hun enkels.
Dan wil je gewoon je verantwoordelijkheid nemen: ongewenst gedrag doen stoppen en mogelijke slachtoffers vermijden. Maar zo ga je soms overreageren.
Minder kansen om te experimenteren
We zien dat omgaan met seksualiteit moeilijker is voor personen met een verstandelijke beperking. Omwille van de beperking op zich en het disharmonisch ontwikkelingsprofiel. Maar ook omdat deze personen opgroeien in een gecontroleerde omgeving en dus minder experimenteerkansen hebben.
Het schaamtegevoel van personen wordt in die omgeving bijvoorbeeld afgeleerd, omdat ze de badkamer moeten delen, of omdat ze aangeraakt worden door veel verschillende verzorgers.
Zo leren ze dat hun lichaam niet van hen is en dat iedereen ernaar mag kijken. Als zo’n persoon dan naakt door de gang loopt, is dat niet zo vreemd.
Plaats geven aan ‘groen’ gedrag …
Onlangs nog vroeg een team ‘Hoe kunnen we onze cliënten begeleiden om grensoverschrijdend gedrag te stoppen?’ Toen we de criteria uit het Vlaggensysteem erbij namen, zagen we dat deze personen eigenlijk helemaal geen grensoverschrijdend gedrag stelden.
De begeleiders trokken de grens zo scherp, dat elk seksueel gedrag, ook leeftijdsadequaat gedrag, grensoverschrijdend was. Er was geen enkele context waarin groen gedrag mogelijk was.
… maar ook niet alles toestaan
Anderzijds minimaliseren we soms het gedrag van personen met een beperking, en knijpen we een oogje dicht, net omdat ze een beperking hebben.
Bijvoorbeeld de toiletdeur wagenwijd open laten staan als ze het toilet gebruiken.
In de leefgroep staan we het soms toe, maar we schrikken wél als diezelfde persoon dat ook doet in de broodjeszaak: dan is dat plots grensoverschrijdend gedrag.
Dedramatiseren en begeleiden naar ‘groen’ gedrag
Daarom is het Vlaggensysteem zo’n goed instrument: het laat je toe gedrag correct in te schatten. En om na te denken over maatregelen: een gepaste ondersteuning of een aanpassing van de omgeving.
Personen vinden hun weg in hun seksuele ontwikkeling door te experimenteren, door af en toe over de grens te gaan en af te tasten wat leuk of niet leuk is.
Personen met een beperking worden veel meer gecontroleerd en beschermd en lopen zo veel ontwikkelingskansen mis.
Dat is sterk aan het Vlaggensysteem: het toont hoe je hen kan begeleiden naar ‘groen’ gedrag en hoe je grensoverschrijdend gedrag kan stoppen.
Met het hele team
Ik raad aan om het Vlaggensysteem en Buiten de lijnen te gebruiken met alle begeleiders samen, niet enkel met de pedagogische coaches die het gedrag inschatten en vervolgens terugkoppelen. Buiten de lijnen werd speciaal ontwikkeld voor professionals die werken met kwetsbare kinderen en jongeren met bijvoorbeeld een beperking of seksueel trauma.
Zo worden het Vlaggensysteem en de criteria ook een bril om naar seksueel gedrag te kijken. Je krijgt als team meer aandacht voor het 'groene' gedrag en je maakt sneller een inschatting van 'geel', 'rood' en 'zwart' gedrag.
Ook kritisch zijn voor onszelf en voor ons beleid
Soms doen we iets om functionele redenen, omdat het organisatorisch makkelijker loopt. Bijvoorbeeld personen samen op een kamer zetten, ze alle vrije momenten in groep laten doorbrengen, lichamelijk contact totaal verbieden,... Maar geven we wel voldoende leerkansen op die manier?
Dat verwacht ik ook van het Vlaggensysteem en van Buiten de lijnen: dat het helpt om ook het gedrag van begeleiders onder de loep te nemen en het organisatiebeleid te verbeteren.
Leerkansen creëren
Het Vlaggensysteem en Buiten de lijnen helpt ons om leerkansen te creëren voor de personen die we begeleiden. En om ons eigen handelen als ouder, begeleider, voorziening kritisch te bekijken.
De centrale vraag blijft: welke ondersteuning hebben deze personen nodig op vlak van seksualiteit en hoe geven we hen de gepaste ondersteuning?
Ontdek hoe je met het Vlaggensysteem kan reageren op seksueel (grensoverschrijdend) gedrag
