In deze normatieve lijst zoek je op welk seksueel gedrag van tieners vaak voorkomt. Elk beschreven gedrag krijgt een vlag volgens het Sensoa Vlaggensysteem:
- groene vlag = aanvaardbare seksuele situatie
- gele vlag = licht grensoverschrijdende seksuele situatie
- rode vlag = ernstig grensoverschrijdende seksuele situatie
- zwarte vlag = zwaar grensoverschrijdende seksuele situatie
Eerste maal dat je de normatieve lijst gebruikt? Lees dan nog even na hoe je de normatieve lijst gebruikt.
Wat zegt de normatieve lijst over seksueel gedrag bij tieners?
Emotionele ontwikkeling
De puberteit is een periode van innerlijke onzekerheden.
12- tot 17-jarigen ondergaan een tweede socialisatiefase (of hechtingsfase) die heftig kan zijn. Seksualiteit en lichaamsbeleving worden heel belangrijk.
Tieners tasten grenzen af en zijn erg met zichzelf bezig. Het denken ontwikkelt van operationeel naar abstract denken.
Tieners zoeken antwoorden op hun (psychologische, seksuele) vragen. Ze voeren (soms ondubbelzinnige) gesprekken met leeftijdsgenoten om antwoorden te zoeken, zowel online als offline.
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
- stormachtige of heftige periode;
- seksualiteit en lichaamsbeleving worden heel belangrijk;
- tieners tasten grenzen af en zijn erg met zichzelf bezig;
- ontwikkeling van operationeel naar abstract denken;
- experimenteren met versieren en zoenen.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
! Verhoogde waakzaamheid is aanbevolen bij:
- depressie;
- isolatie;
- somatiseren (lichamelijke symptomen ontwikkelen);
- laag zelfbeeld.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
! Verhoogde waakzaamheid is aanbevolen bij:
- zelfverminking;
- gebruik van middelen;
- depressie;
- zelfmoordneigingen;
- zich terugtrekken of weglopen;
- promiscue (of wulps) gedrag;
- somatiseren;
- laag zelfbeeld;
- delinquent (of crimineel) gedrag.
Lichamelijke ontwikkeling
Vanaf gemiddeld 11 jaar komen jongeren in de puberteit. Er vinden verschillende veranderingen in het lichaam plaats zoals lichaamsbeharing, borsten krijgen, stemverandering, versnelde groei (secundaire geslachtskenmerken).
De eerste menstruatie (ook wel menarche genoemd) komt gemiddeld voor op 13 jaar, maar een eerste menstruatie op 10 of 15 jaar is ook perfect normaal.
Jongens gaan later in de puberteit dan meisjes. Op dat moment vindt de eerste ejaculatie plaats, door masturbatie of tijdens het slapen (natte droom).
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
De ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken en groei zorgen soms voor onzekerheid. De toename van gewicht zorgt bij meisjes voor een stijgende ontevredenheid met het lichaam en een streven naar dun zijn. Jongens groeien in de puberteit toe naar het 'schoonheidsideaal' en worden in deze levensfase daarom meer tevreden over hun lichaam. Dit gebeurt soms na een korte dip aan het begin van de puberteit.
De mening van anderen wordt steeds belangrijker. Vroegrijpe adolescenten zijn erg gevoelig voor afwijzing en kritiek.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Uitdagend en verleidelijk gedrag tegenover volwassenen stellen (lolitagedrag) is licht grensoverschrijdend gedrag omwille van het verschil in ontwikkeling.
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
- ontevredenheid over het lichaam en de lichamelijke veranderingen;
- het lichaam angstvallig wegstoppen en bedekken;
- het lichaam opvallend tonen;
- uitdagend en verleidelijk gedrag stellen tegenover volwassenen (lolita-gedrag).
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
- verlagen of vernederen van zichzelf of anderen met seksuele spelletjes (bijvoorbeeld kledij waarbij de borsten en het geslacht zichtbaar zijn);
- zelfdestructief gedrag.
Verliefdheid, relaties en gevoelens
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Tieners vertonen een toenemende seksuele interesse en nieuwsgierigheid voor de andere.
Hoewel ze nog gedeeltelijk schaamte en schuld voelen over seksualiteit, denkt de gemiddelde 12-14-jarige wel positief over seksualiteit.
Contacten worden steeds persoonlijker en individueler. Meer dan 80 % van de jongens en meisjes is een keer verliefd geweest. Meer dan 50 % heeft weleens verkering gehad. Relaties zijn meestal vrij oppervlakkig.
Tieners met een visuele, auditieve of lichamelijke beperking vinden het lastiger om een partner te vinden. Ze hebben minder ervaring en stellen zich afhankelijker op.
Leeftijdsgenoten worden als bron van steun en informatie belangrijker dan de ouders. Contacten met het andere geslacht worden persoonlijker en individueler. Tieners trekken meer en meer op met een gemengde vriendengroep en minder met leeftijdsgenoten van het eigen geslacht.
Seksuele moppen en seksueel taalgebruik
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Seksuele grapjes die niet aanstootgevend zijn.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Lichtgrensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Een groot deel van het gedrag dat voor tieners misschien bedoeld is als grap, gaat over de grens van de andere. Bijvoorbeeld:
- eenmalige seksuele plagerijen, bijvoorbeeld seksuele opmerkingen over lichaamsdelen, uiterlijk of kleding;
- opzettelijk ontbloten en tonen van het achterwerk (mooning);
- eenmalig gebruik van seksueel vulgaire taal en maken van geluiden, tekeningen (onzedelijkheden) of in geschreven vorm (bijvoorbeeld seksuele graffiti);
- seksueel expliciete gesprekken voeren met jongere kinderen is licht grensoverschrijdend gedrag door het verschil in ontwikkeling.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
Herhaaldelijk uitvoeren van seksuele pesterijen, bijvoorbeeld:
- voortdurend iemand uitmaken voor 'hoer' of 'homo';
- seksuele opmerkingen maken over lichaamsdelen, uiterlijk of kleding;
- herhaaldelijk gebruik van seksueel vulgaire taal en het maken van geluiden, tekeningen (onzedelijkheden);
- seksuele graffiti maken die ernstig en schokkend is.
Seksuele ervaring - geslachtsgemeenschap
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
- Ongeveer 20 % van de 12-14-jarigen heeft al wel eens getongzoend.
- 15 % van de jongens en 9 % van de meisjes hebben ervaring met het voelen en strelen van een ander.
- 2-3 % van de tieners heeft al ervaring met geslachtsgemeenschap en orale seks.
- 84 % van de 12-14-jarigen vindt zichzelf nog te jong voor geslachtsgemeenschap.
- De redenen om al geslachtsgemeenschap te hebben, zijn bij jonge tieners eerder gericht op de andere dan op het eigen plezier en genot.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Door de jonge leeftijd is geslachtsgemeenschap met een leeftijdsgenoot licht grensoverschrijdend gedrag, zelfs wanneer er wederzijdse toestemming is.
Door hun jonge leeftijd kan het zijn dat vroegrijpe adolescenten zich minder op hun gemak voelen en minder vaak laten merken wat ze fijn vinden. Ze vragen minder vaak aan de partner wat hij of zij leuk vindt. Hierdoor gaan ze soms over hun eigen grenzen of die van hun partner.
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Promiscue (of wulps) gedrag, bijvoorbeeld:
- verschillende seksuele partners tegelijk hebben;
- seksueel uitdagende kledij dragen.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
- Aan anderen vragen om seksuele handelingen uit te voeren, zoals seksueel anaal, oraal of genitaal contact, zonder duidelijke toestemming.
- Eenmalig seksueel getint contact afdwingen met gebruik van macht, druk, autoriteit, chantage, drugs of manipulatie, waardoor de vrijwilligheid van de andere in het gedrang komt.
- Scherpe voorwerpen in de vagina of anus steken, bij zichzelf of bij iemand anders.
- Eenmalig seksueel anaal, oraal of genitaal contact met een leeftijdsgenoot, zonder duidelijke toestemming.
- Een sekswerker bezoeken past op deze leeftijd niet bij de ontwikkeling.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
- Anderen manipuleren of dwingen om zich te prostitueren (bijvoorbeeld als tienerpooier).
- Ongewenste seksuele handelingen stellen binnen de familie.
- Seksuele handelingen aanbieden tegen betaling: zich prostitueren.
- Seksueel contact hebben met dieren.
- Anderen herhaaldelijk en onder (groeps)druk dwingen om mee te doen aan seksuele spelletjes.
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
- seksueel getint contact afdwingen met gebruik van macht, druk, autoriteit, chantage, manipulatie, geweld en agressie (bijvoorbeeld met een mes);
- herhaaldelijke geslachtsgemeenschap, seksueel anaal contact en andere seksuele handelingen, zonder toestemming;
- de andere(n) seksueel pijn doen tijdens het seksuele spel;
- genitale verwondingen veroorzaken bij zichzelf en bij anderen;
- seksueel contact met een beduidend ongelijkwaardige partner: bijvoorbeeld met jongere kinderen.
Seksuele opwinding en fantasieën
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Seksuele dagdromen en fantasieën komen bij een meerderheid van de 12-14-jarigen voor.
Gemiddeld komen de eerste seksuele fantasieën voor bij jongens op 11 jaar en bij meisjes op 13 jaar. De inhoud van deze fantasieën is erotisch en richt zich steeds vaker op mogelijke partners.
Ook seksuele opwinding komt vaak voor bij tieners. Ongeveer 66 % van de jongens en 33% van de meisjes voelden zich wel eens seksueel opgewonden.
‘Omdat ik me opgewonden voelde’ is een reden die jongeren aangeven om een eerste keer geslachtsgemeenschap te hebben.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
- Eenmalig gluren, bijvoorbeeld in toiletten en doucheruimtes is licht grensoverschrijdend gedrag door het gebrek aan toestemming van de andere.
- Seksuele opwinding door het eenmalig tonen van geslachtsdelen aan bekenden (bijvoorbeeld masturberen in het openbaar of voor een webcam) of door lichamelijk contact met onbekenden.
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Angsten gekoppeld aan seksuele en gewelddadige fantasieën.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
- Herhaaldelijk gluren, bijvoorbeeld in toiletten en doucheruimtes.
- Proberen anderen uit te kleden zonder toestemming.
- Seksuele opwinding door herhaaldelijk geslachtsdelen te tonen aan onbekenden (bijvoorbeeld masturberen in het openbaar of voor een webcam) of door lichamelijk contact met onbekenden.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
Bewust toekijken bij een (groeps)verkrachting.
Masturberen
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Op 13-jarige leeftijd heeft 50 % van de tieners al ervaring met masturberen. 35 % van de 12- en 13-jarige jongens heeft wel eens gemasturbeerd, tegenover 6 % van de meisjes.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Opvallend veel bezig zijn met seks, ook masturbatie.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
Dwangmatig masturberen, onophoudelijk en/of in het openbaar, zonder er plezier aan te beleven.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
Genitale verwondingen veroorzaken bij zichzelf of bij anderen is zwaar grensoverschrijdend gedrag wanneer dit zonder wederzijdse toestemming gebeurt en de integriteit in gedrang komt.
Porno kijken
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
41 % van de jongens en 7 % van de meisjes van deze leeftijd hebben het afgelopen half jaar porno gekeken, meestal online.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Tieners die vaker naar online porno kijken, kunnen hiervan een aantal gevolgen ondervinden. Ze kunnen bijvoorbeeld minder tevreden zijn over hun seksleven en vrouwen als lustobject aanzien.
Onderzoek geeft geen uitsluitend oorzakelijk verband aan, maar een grote interesse in porno kan een signaal zijn om verder op te volgen.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
! Verhoogde waakzaamheid aanbevolen bij:
Voortdurende interesse in agressieve porno, seksueel agressieve gedachten en spelletjes, of in seksuele misbruikbeelden van minderjarigen.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
Het maken of verspreiden van seksuele misbruikbeelden van minderjarigen en strafbare porno is zwaar grensoverschrijdend gedrag.
Online seksualiteit - sexting
Tieners vinden informatie en opwindende beelden online. Voor een klein deel van de 12-14-jarigen spelen de seksuele contacten zich ook af online, bijvoorbeeld flirten en chatten over seks.
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Uit Nederlands onderzoek blijkt een overgrote meerderheid van de online actieve jongeren (12-25 jaar) het afgelopen jaar wel eens geflirt heeft online:
- 82 % van de jongens en 73 % van de meisjes;
- 10 % van de jongens en 5 % van de meisjes hadden het afgelopen jaar seks online of na een online contact.
Wanneer jongeren seksueel gedrag stellen voor een webcam, doen ze dit meestal omdat ze het zelf leuk, spannend of opwindend vinden. Toch zijn er grote verschillen tussen jongens en meisjes:
- 62 % van de meisjes vindt het niet leuk om een seksueel getinte vraag te krijgen, tegenover 13 % van de jongens.
- 70 % van de meisjes die wel eens een verzoek krijgen om seksuele handelingen te verrichten voor een webcam vindt dit vervelend, tegenover 29 % van de jongens.
- 2 % van de jongeren van 12-14 jaar geeft aan zelf naaktfoto’s te maken en te versturen.
De 12-14-jarigen zijn nog niet erg actief op datingapps. Slechts 5 % van de meisjes en 4 % van de jongens gebruiken wel eens een datingapp.
7 % van de 12-18-jarigen stuurde de afgelopen twee maanden een sexy foto.
26 % van de jongeren maakt wel eens een sexy foto, maar deelt deze niet.
Meer cijfers vind je in onze feiten en cijfers over sexting bij jongeren.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Als tieners meer online zijn, lopen ze ook meer risico om in contact te komen met beelden die ze niet willen zien. Of om seksueel risicogedrag te stellen waarvan ze later spijt krijgen, zoals:
- online seks hebben door bijvoorbeeld masturbatie via een webcam;
- online seks hebben met een onbekende, via een webcam;
- een afspraak maken om seks te hebben 'in real life' met een persoon die de tiener ontmoet heeft via een datingapp;
- anderen onder druk zetten om een sext te sturen. 25 % van de jongeren is al eens onder druk gezet om een sext te sturen. 76 % van de jongeren heeft al eens ongevraagd een naaktfoto te zien gekregen of doorgestuurd gekregen.
Richtlijnen voor reageren bij gele vlag
Ernstig grensoverschrijdend gedrag - rode vlag
- Seksueel getinte filmpjes maken van anderen en verspreiden, impulsief en zonder inzicht in de mogelijke gevolgen.
- Online sessies opnemen, zonder toestemming.
- Seksueel contact in ruil voor een beloning of geld.
- Seksueel expliciete bedreigingen maken, ook schriftelijk en online.
Richtlijnen voor reageren bij rode vlag
Zwaar grensoverschrijdend gedrag - zwarte vlag
- Ongevraagd naaktfoto’s van iemand verspreiden, met besef van de mogelijke gevolgen. 2 % van de tieners geeft toe een gekregen naaktfoto door te sturen.
- Herhaaldelijk en zonder toestemming, met inzicht in de mogelijke gevolgen, seksueel getinte filmpjes van anderen maken en verspreiden.
- Online seksbeelden ongevraagd en doelbewust verspreiden.
Seksuele oriëntatie
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Homoseksuele gevoelens komen algemeen voor in de puberteit bij zowel jongens als meisjes, vooral vanwege de instabiele seksuele identiteit.
Diverse interpersoonlijke situaties kunnen seksuele gevoelens oproepen. Uit onderzoek blijkt dat 20 tot 40 % van de tieners wel eens zoent of streelt met iemand van hetzelfde geslacht. Een kleiner percentage (vooral jongens) heeft al samen of in groep gemasturbeerd.
Tieners die een niet-heteroseksuele oriëntatie ontwikkelen, worden zich in deze levensfase vaak bewust van hun gevoelens van aantrekking tot hetzelfde geslacht. In een groep jongens die na hun coming-out enkele jaren werden gevolgd, kwamen de eerste gevoelens van aantrekking tot jongens gemiddeld voor op 13 jaar.
Uit Nederlands onderzoek blijkt dat 1 % van deze leeftijdsgroep al eens verliefd is geweest of een relatie heeft met iemand van hetzelfde geslacht.
Richtlijnen voor reageren bij groene vlag
Licht grensoverschrijdend gedrag - gele vlag
Homonegativiteit komt in deze leeftijdsfase vaker voor dan bij adolescenten. Tieners worden geconfronteerd met negatieve opvattingen over homoseksualiteit waardoor angsten, paniek en grote twijfel over de eigen seksuele voorkeur ontstaat.
! Verhoogde waakzaamheid is aanbevolen bij:
Angsten, paniek en grote twijfel over de eigen seksuele voorkeur.
Genderrollen en stereotypes
Aanvaardbaar gedrag - groene vlag
Tieners begrijpen dat jongens en meisjes zich anders kunnen gedragen volgens de genderrol. Anderzijds neemt de sociale druk op genderstereotypering toe en wordt die toegepast op de seksuele relatie.
Met de overgang naar het secundair onderwijs gaan meer tieners zich volgens de eigen genderrol gedragen. Bij een kleine groep kunnen er genderdysfore gevoelens blijven bestaan (een sterk gevoel van onvrede met het geslacht waarmee ze geboren en opgegroeid zijn).
Lees meer over de seksuele ontwikkeling van tieners
Meer over de normatieve lijst
Hoe gebruik je de normatieve lijst?
De normatieve lijst downloaden
Dit document bevat over alle leeftijden alle gedrag, emotionele uitingen en reactiewijzen. Je vindt hier ook de bronnen van de wetenschappelijke literatuur terug waarop de normatieve lijst is gebaseerd.
