Waarom seksuele vorming?

Waarom is relationele en seksuele vorming belangrijk?

Omdat relationele en seksuele vorming kinderen beschermt. 

Kleuters en kinderen proberen de wereld rondom hen te begrijpen. Ze hebben veel vragen over

• Gevoelens
• Hun lichaam
• Verschillende soorten gezinnen
• Waar baby's vandaan komen
• Gelijkenissen en verschillen tussen jongens en meisjes
• Lichamelijke grenzen en privacy

Daar kunnen ze wel wat hulp van volwassenen bij gebruiken. 

Jongeren willen gezonde relaties aangaan die bijdragen aan hun gezondheid en welzijn. En toegang tot correcte informatie en vorming over seks.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag treft ook kinderen en jongeren. Door hen de juiste taal aan te reiken en hen weerbaar te maken voorkomen we dat jonge slachtoffers met niemand over hun negatieve ervaringen durven te praten.

Ouders en scholen vullen elkaar aan

Sensoa erkent en waardeert de belangrijke rol die ouders in relationele en seksuele vorming spelen. Ouders zijn belangrijk om te leren over relaties en seksualiteit, vooral voor kinderen en jonge tieners. 

• Ze tonen hun kinderen hoe ze liefdevol en respectvol met anderen kunnen samenleven.
• Ze geven hun kinderen van jongs af waarden en normen mee over relaties, respect en grenzen respecteren. 

De klas kan een veilige plek zijn:

• Waar kinderen hun vragen durven stellen.
• Waar ze elkaars mening kunnen horen.
• Waar de leerkracht foute informatie kan corrigeren.

Ouders en scholen vullen elkaar aan dus in de relationele en seksuele opvoeding van kinderen.

Kinderen zijn al met deze onderwerpen bezig 

Kinderen worden niet vroeger seksueel actief door over seksualiteit te praten. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en gaan uit zichzelf op zoek naar antwoorden op hun vragen over het verschil tussen jongens en meisjes, of tussen mama’s en papa’s. Door bewust over deze zaken te praten, kunnen ze er beter over nadenken en wordt hun nieuwsgierigheid beantwoord. 

Kinderen worden niet ‘geseksualiseerd’ 

Kinderen hebben geen seksuele verlangens. Ze zullen dus ook geen seksueel gedrag stellen om die reden. Ze hebben wél vragen over hun lichaam, relaties, sociale omgang en seksualiteit. Kinderen begrijpen ook enkel wat ze emotioneel en verstandelijk aankunnen

Dat ze ‘geseksualiseerd worden’ is dus een wijdverbreid misverstand. Diverse onderzoeken bewijzen dat jongeren gemiddeld later aan seksualiteit beginnen en beter voorbereid zijn als ze goede seksuele vorming kregen.

Liefst krijgen jongeren de relevante informatie net voor ze eraan beginnen. Scholen geven daarom best les over thema's als condoomgebruik voor hun leerlingen seksueel actief worden. Zo kunnen we soa’s en ongeplande zwangerschappen zoveel mogelijk voorkomen.

In de lagere school gaat het niet expliciet over seks

In de lagere school gaat het doorgaans niet expliciet over seks, maar wordt er wel gewerkt aan basiscompetenties zoals: toestemming vragen en geven, praten over gevoelens, ruzies bijleggen, basiskennis over het lichaam en voortplanting. 

Kinderen zijn nieuwsgierig, maar ze durven niet altijd vragen stellen aan volwassenen. Vraag dus wat ze willen weten en geef een antwoord op hun maat, ook als het over seksualiteit gaat.

Maak je je als ouder zorgen over wat er in de klas wordt gezegd?

Scholen moeten rekening houden met de verschillende achtergronden van leerlingen, maar hoeven zich niet te beperken tot de visie van de ouders.

Scholen kunnen leerlingen verschillende visies over relaties en seksualiteit aanreiken, zonder daarbij de visie van de leerling of de ouders af te breken.

Dit verruimt de blik van leerlingen, waardoor leerlingen voor zichzelf bewuste, geïnformeerde keuzes kunnen maken. 

Maak je je zorgen? Bespreek het met de leerkracht of schooldirectie. Je zal waarschijnlijk merken dat de school ook bezorgd is om je kind. De school wil ook dat je kind zich gerespecteerd en welkom voelt.

Scholen willen dat leerlingen respectvol omgaan met elkaar en dat ze hun grenzen kunnen aangeven. De school is echter niet verplicht om aanpassingen te doen aan het curriculum of de lesmethode op basis van de feedback van één of enkele ouders. 

Lees meer over de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren

Effecten van relationele en seksuele vorming

Schoolse relationele en seksuele vorming heeft een positieve impact op de gezondheid en het welbevinden van kinderen en jongeren. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. 

Kwaliteitsvolle relationele en seksuele vorming leidt tot: 

• Minder ongeplande zwangerschappen en minder seksueel overdraagbare aandoeningen
• Een latere eerste keer geslachtsgemeenschap
• Meer respect en empathie, betere communicatievaardigheden, betere emotieregulatie en gezondere relaties  
• Een verhoogde weerbaarheid en minder seksueel grensoverschrijdend gedrag  
• Minder discriminatie vanwege gender en seksuele oriëntatie 
• Een beter zelfbeeld en lichaamsbeeld en een kritische blik op de invloed van media 
• Minder schrik om hulp te zoeken
• Betere communicatie tussen ouders en hun kinderen

Relationele en seksuele vorming heeft dus positieve effecten op de gezondheid van kinderen en jongeren. En gezondere leerlingen hebben minder schooluitval en betere schoolprestaties. 

Gezien de vele positieve effecten van relationele en seksuele vorming is er een groot draagvlak voor, zowel in Vlaanderen als wereldwijd.

Seksuele vorming ondersteunt de duurzame ontwikkelingsdoelen

Relationele en seksuele vorming draagt bij aan de internationale 'Doelstellingen voor Duurzame Ontwikkeling' of SDGs:

• Goede gezondheid en welzijn voor iedereen (SDG 3)
• Kwaliteitsvol onderwijs (SDG 4)
• Gendergelijkheid (SDG 5)
• Ongelijkheid verminderen (SDG 10)

Bekijk de duurzame ontwikkelingsdoelen

De seksuele rechten van kinderen en jongeren

Relationele en seksuele vorming is wettelijk en wordt aangemoedigd  

Kinderen hebben volgens het kinderrechtenverdrag (artikels, 13, 17, 24 en 29) recht op informatie over gezondheid op hun maat. Ouders, opvoeders en leerkrachten kunnen op maat van de (ontwikkelings)leeftijd van kinderen en jongeren gerust over relaties en seksualiteit praten.

Sensoa kreeg de opdracht van de Vlaamse minister voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin om daarvoor lesmateriaal te ontwikkelen en laat zich daarvoor bijstaan door diverse experts.  

Kinderen en jongeren hebben recht op:

1. Gelijkwaardige behandeling

Alle jongeren hebben rechten als seksuele wezens, ongeacht hun sekse, godsdienst, kleur, seksuele oriëntatie, mentale of fysieke capaciteiten.

2. Participatie in beslissingsprocessen

Jongeren hebben het recht betrokken te worden bij de planning van programma’s voor de jeugd, deel te nemen aan seminaries en vergaderingen op alle niveaus, en invloed uit te oefenen op het beleid.

3. Integriteit

Vrijheid, lichamelijke integriteit en bescherming tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag.

4. Privacy

Seksuele autonomie. Of het recht zelf te beslissen om wel of geen seks te hebben en met wie, binnen de grenzen van de wet.

5. Recht op persoonlijke autonomie

Wettelijke erkenning en de vrijwaring van hun seksuele en reproductieve rechten. 

6. Ruimte voor vrije expressie

Jongeren zijn vrij om hun gedachten én gevoelens uit te drukken. Dit houdt ook het recht in om te genieten van hun seksualiteit.

7. Recht op (seksuele en reproductieve) gezondheid

Het recht om zichzelf te beschermen en beschermd te worden, tegen ongeplande zwangerschap, seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en seksueel misbruik.

8. Recht op informatie en vorming, ook over relaties en seksualiteit

Het recht op een betrouwbare, betaalbare, kwalitatieve en respectvolle gezondheidszorg.

9. Trouwen en/of kinderen te krijgen

Jongeren hebben het recht te kiezen wel of niet te trouwen eens ze de trouwgerechtigde leeftijd hebben. Ze mogen kiezen met wie ze trouwen en of ze kinderen willen. 

10. Het recht om hun rechten te verdedigen

Overheden hebben de plicht om de rechten van jongeren te respecteren. Jongeren hebben recht om hun rechten te claimen.

Kwaliteitscriteria voor relationele en seksuele vorming 

Hoe maken we relationele en seksuele vorming kwaliteitsvoller en effectiever? Daarvoor bestaan een aantal criteria:

• Start op jonge leeftijd en bouw stelselmatig op doorheen de jaren. Eénmalige interventies hebben slechts een beperkt effect.
• Pas aan aan de ontwikkelingsleeftijd en de leefwereld van de doelgroep. 
• Behandel verschillende relationele en seksuele onderwerpen en niet enkel de risico’s. Laat ook de fijne aspecten van relaties en seksualiteit aan bod komen. 
• Maak machtsverschillen en gendernormen bespreekbaar.
• Zet in op de betrokkenheid van ouders en leid toe naar hulp op hun maat.
• Baseer je op wetenschappelijk bewezen inzichten.
• Laat de vorming geven door goed opgeleide vormingsbegeleiders of leraren.

Deze effecten en kwaliteitscriteria sluiten dan ook nauw aan bij de doelstellingen en kwaliteitscriteria van relationele en seksuele vorming zoals de Wereldgezondheidsorganisatie ze definieert. 

Vormingen die enkel onthouding (tot aan het huwelijk) promoten als optie om veilige seks te beleven, zijn niet effectief om een vroege eerste keer geslachtsgemeenschap te verminderen. Noch verminderen ze risicovol gedrag. 

Relationele en seksuele vorming in de praktijk

Sensoa geeft geen les aan leerlingen en komt niet in de klassen. Sensoa ondersteunt wel leraren op allerlei manieren, bijvoorbeeld door lesmateriaal aan te bieden of leraren opleidingen te geven.

Leraren beslissen zelf over hun lessen en hun klas. Wel vinden veel leraren de ondersteuning van Sensoa goed, omdat die kwaliteitsvol is en rekening houdt met zowel de laatste wetenschappelijke inzichten als de praktijk op de klasvloer. 

In de materialen van Sensoa gebruiken we woorden die kinderen en jongeren ook gebruiken. We stimuleren leraren om in te gaan op de vragen die hun leerlingen hebben, zodat ze op maat van hun klasgroep werken.

Niet alle thema’s komen al vroeg aan bod, enkel de thema’s die aansluiten bij de leefwereld en het ontwikkelingsniveau van kinderen. Ook het beeldmateriaal dat we daarbij gebruiken is altijd op maat van hun leeftijd. 

Sensoa bepleit een aanpak van relationele en seksuele vorming

• Waarbij kinderen en jongeren hun eigen mening en levensbeschouwelijke visie mogen binnenbrengen in de klas.
• Waarbij ze gestimuleerd worden om meningen en visies uit te wisselen met andere leerlingen.
• Tijdens deze uitwisseling stimuleert de leerkracht hen om respectvol en kritisch te kijken naar zowel hun eigen mening als die van anderen.  

De achtergrondinformatie die Sensoa aanreikt aan leraren dient daarbij als wetenschappelijke onderbouwing en neemt de mensenrechten en het belang van het kind als brede, gemeenschappelijke basis.

Deze achtergrondinformatie kan perfect worden ingepast in het specifiek pedagogisch project van elke school. Scholen kiezen zelf hun pedagogisch project, rekening houdend met de levensbeschouwelijke of filosofische visie op onderwijs in de betrokken scholen.  

Bekijk de lestips, thema's, materialen en opleidingen