Waarom seksuele vorming?

Waarom is relationele en seksuele vorming belangrijk?

Seksualiteit hoort bij het leven. Jongeren willen gezonde relaties aangaan die bijdragen aan hun gezondheid en welzijn. En toegang hebben tot correcte informatie en vorming over seks. Zo draagt relationele en seksuele vorming bij tot gezondheidspromotie en de universele ontwikkelingsdoelen.

Seksualiteit hoort bij alle mensen

Seksualiteit maakt deel uit van het leven. Relationele en relationele vorming helpt jonge mensen om bevredigende relaties aan te gaan. En draagt bij aan hun persoonlijke groei en zelfbeschikking.  

Jongeren hebben recht op informatie

Seksuele en reproductieve rechten maken deel uit van de mensenrechten. Je vindt ze in de Verklaring voor seksuele en reproductieve rechten van de International Planned Parenthood Federation (IPPF).1

Kinderen en jongeren hebben recht op informatie en vorming over relaties en seksualiteit volgens deze verklaring.

Een VN-conventie uit 2006 zorgt ervoor dat mensen met een beperking dezelfde mensenrechten hebben als alle anderen. En dat dus ook jongeren met een beperking recht hebben op relationele en seksuele vorming.

'Informele' relationele en seksuele vorming is niet genoeg

Ouders, familie en andere informele bronnen zijn belangrijk om te leren over relaties en seksualiteit, vooral voor kinderen en jonge tieners. Maar die informele bronnen hebben niet alle nodige kennis in huis. Soa's en anticonceptie bijvoorbeeld zijn vrij technische thema's.

Bovendien halen jongeren vanaf de puberteit hun kennis liever uit andere bronnen, omdat ouders te dichtbij staan. En omdat ze liever informatie delen met leeftijdsgenoten.

Seksuele vorming maakt jongeren mediawijs 

Informatie over seks halen jongeren deels uit (sociale) media. Die bevat vaak misleidende of onrealistische boodschappen. Relationele en seksuele vorming toont de weg naar juiste informatie op maat van kinderen en jongeren.

Seksuele vorming ondersteunt gezondheidspromotie 

Seksualiteit werd in het verleden vaak gezien als een bedreiging voor de gezondheid. Seks leidde tot ongeneeslijke soa's en ongewenste zwangerschappen. Vandaag kunnen we die gezondheidsrisico's beperken. Omdat de nodige informatie voorhanden is én omdat seksualiteit bespreekbaar is.

Relationele en seksuele vorming informeert jongeren en werkt aan preventie. Op die manier bevordert seksuele vorming de seksuele gezondheid en ondersteunt het de gezondheidspromotie.

Seksuele vorming ondersteunt de duurzame ontwikkelingsdoelen

Relationele en seksuele vorming draagt bij aan de internationale 'Doelstellingen voor Duurzame Ontwikkeling' of SDGs 

• gezondheid en welzijn voor iedereen (SDG 3)
• gezondheid van moeders (SDG 3)
• gendergelijkheid (SDG 5)
• preventie van hiv en aids (SDG 5)

Bekijk de duurzame ontwikkelingsdoelen

Relationele en seksuele vorming helpt jongeren vooruit

Relationele en seksuele vorming speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van jongeren. Voor jongeren met een beperking en andere kwetsbare jongeren nog meer.

Goede voorlichting

• maakt soa's en hiv, ongeplande/ongewenste zwangerschappen, abortus en seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar
• zorgt ervoor dat jongeren de eerste geslachtsgemeenschap uitstellen en condooms en anticonceptie adequater gebruiken
• leert jongeren grenzen aangeven én oor hebben voor de wensen en grenzen van anderen
• faciliteert de toegang tot de hulpverlening

Ouders en opvoeders, de school en centra leerlingenbegeleiding zijn volwaardige partners in dit proces.

Lees meer over het belang van seksuele vorming

De seksuele rechten van kinderen en jongeren

Jongeren hebben seksuele en reproductieve rechten. Ze werden afgeleid uit wetgeving, internationale documenten over mensenrechten en internationaal erkende verdragen, verklaringen en actieprogramma’s.1

Seksuele en reproductieve rechten zijn mensenrechten. Een VN-conventie uit 2006 wil ervoor zorgen dat alle mensen met een beperking volledig en gelijkwaardig kunnen genieten van de mensenrechten.

Dat betekent dat het verplicht is relationele en seksuele vorming te verzekeren op maat van jongeren met een beperking.

Kinderen en jongeren hebben recht op:

1. Gelijkwaardige behandeling

Alle jongeren hebben rechten als seksuele wezens, ongeacht hun sekse, godsdienst, kleur, seksuele oriëntatie, mentale of fysieke capaciteiten.

2. Participatie in beslissingsprocessen

Jongeren hebben het recht betrokken te worden bij de planning van programma’s voor de jeugd, deel te nemen aan seminaries en vergaderingen op alle niveaus, en invloed uit te oefenen op het beleid.

3. Integriteit

Vrijheid, lichamelijke integriteit en bescherming tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag.

4. Privacy

Seksuele autonomie. Of het recht zelf te beslissen om wel of geen seks te hebben en met wie.

5. Recht op persoonlijke autonomie

Wettelijke erkenning en de vrijwaring van hun seksuele en reproductieve rechten. 

6. Ruimte voor vrije expressie

Jongeren zijn vrij om hun gedachten én gevoelens uit te drukken. Dit houdt ook het recht in om te genieten van hun seksualiteit.

7. Recht op (seksuele en reproductieve) gezondheid

Het recht om zichzelf te beschermen en beschermd te worden, tegen ongeplande zwangerschap, seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en seksueel misbruik.

8. Recht op informatie en vorming, ook over relaties en seksualiteit

Het recht op een betrouwbare, betaalbare, kwalitatieve en respectvolle gezondheidszorg.

9. Trouwen en/of kinderen te krijgen

Jongeren hebben het recht te kiezen wel of niet te trouwen, met wie ze trouwen, en of ze kinderen willen. 

10. Het recht om hun rechten te verdedigen

Overheden hebben de plicht om de rechten van jongeren te respecteren. Jongeren hebben recht om hun rechten te claimen.

Meer over seksuele en reproductieve rechten

Sexual rights: an IPPF declaration (2008)
Exclaim! Young People's Guide to 'Sexual Rights: An IPPF declaration' (2011 (gids voor jongeren)

Doelstellingen van relationele en seksuele vorming

Als we willen dat kinderen en jongeren opgroeien tot verantwoordelijke en liefhebbende partners, dan moet seksuele vorming deze 3 doelstellingen nastreven:

• Jongeren zijn begeleid in hun seksuele ontwikkeling
• Jongeren ontwikkelen attitudes, waarden en normen
• Jongeren vermijden risicogedrag

Doelstelling 1: Jongeren zijn begeleid in hun seksuele ontwikkeling

Dat vraagt aandacht voor de ontwikkeling en steun bij de keuzes die kinderen en jongeren moeten maken. Met aandacht voor hun

• genderidentiteit en -rol
• seksuele oriëntatie
• positieve lichamelijkheid en seksueel functioneren
• intimiteit en relatievaardigheid

Doelstelling 2: Jongeren ontwikkelen attitudes, waarden en normen

We willen dat kinderen en jongeren:

• de gelijkwaardigheid tussen de seksen respecteren
• seksuele voorkeur, oriëntatie, genderrol- of identiteit, relatie- of samenlevingsvorm aanvaarden
• de diversiteit in seksuele en relationele keuzes erkennen en tolereren
• de privacy respecteren, ook bij de omgang met nieuwe media
• solidair zijn met anderen

Doelstelling 3: Jongeren vermijden risicogedrag

Seksuele vorming moet kinderen en jongeren in staat stellen om risico's als ongeplande zwangerschap, hiv en andere soa's, ongewenste seks en seksueel misbruik te voorkomen.

Het is daarom van belang dat ze:

• een positief zelfbeeld en eigenwaarde opbouwen
• verantwoordelijkheid kunnen nemen voor zichzelf en voor anderen
• beseffen dat jongens en meisjes liefde, seks, relaties en andere aspecten soms benaderen vanuit een ander perspectief
• beseffen dat de specifieke relationele context invloed heeft op veilig vrijen
• gelijkwaardige relaties nastreven
• op een constructieve manier kunnen overleggen met de partner over intieme onderwerpen
• vaardigheden en zelfvertrouwen in seksuele situaties opbouwen
• weten wat er kan mislopen en wat ze in die gevallen moeten doen

Draagvlak in Vlaanderen en wereldwijd

Over deze doelstellingen bestaat een ruime consensus in Vlaanderen. Deze doelstellingen sluiten ook aan op die van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Seksuele opvoeding in de praktijk

Geef les over relationele en seksuele opvoeding, bijvoorbeeld tijdens de Week van de Lentekriebels. 

Bekijk de lestips, thema's, materialen en opleidingen

Kwaliteitscriteria voor relationele en seksuele vorming

Goede voorlichting vertrekt van een positieve visie op seksualiteit. Besteed dus aandacht aan de plezierige kanten van seks.

Natuurlijk moeten jongeren zich ook bewust zijn van wat er mis kan gaan. Maar wanneer je erover spreekt vanuit de erkenning dat seks belangrijk en plezierig is, komt de boodschap beter aan.2

Daarnaast moet de autonomie, competenties en betrokkenheid van jongeren versterkt worden. Omdat dit ervoor zorgt dat jongeren beter functioneren en zich beter voelen, ook op seksueel vlak.

Kwaliteitscriteria van de Wereldgezondheidsorganisatie

Goede relationele en seksuele vorming gaat over veel meer dan anticonceptie, seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) of seksueel misbruik en beantwoordt aan een aantal kwaliteitscriteria. Een brede of 'holistische' benadering helpt jongeren om hun seksualiteit op een veilige, verantwoordelijke en bevredigende manier te beleven.

Sensoa baseert zich voor het opstellen van deze criteria op wetenschappelijk onderzoek en op de internationale standaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie. Een overzicht.

1. Relationele en seksuele vorming is aangepast aan de leeftijd en de verschillende ontwikkelingsfases van jongeren. Het houdt rekening met hun cultuur, sociale context en gender en met de reële leefsituatie van jongeren. 
2. Relationele en seksuele vorming is gebaseerd op de seksuele en reproductieve rechten en op de mensenrechten in het algemeen. 
3. Relationele en seksuele vorming gaat uit van een holistische benadering van welzijn, inclusief gezondheid. 
4. Relationele en seksuele vorming is sterk gebaseerd op gendergelijkheid, zelfbeschikking en het aanvaarden van diversiteit. 
5. Relationele en seksuele vorming begint bij de geboorte.
6. Relationele en seksuele vorming draagt bij tot een eerlijke en medelevende samenleving, door individuen en gemeenschappen te empoweren. 
7. Relationele en seksuele vorming is gebaseerd op wetenschappelijk bewezen inzichten. 

Relationele en seksuele vorming beoogt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie de volgende resultaten:

1. Bijdragen aan een sociaal klimaat dat tolerant, open en respectvol is tegenover seksualiteit, verschillende levensstijlen, attitudes en waarden. 
2. Diversiteit en genderverschillen respecteren en zich bewust zijn van seksuele identiteit en genderrollen. 
3. Mensen empoweren om geïnformeerde keuzes te maken op basis van respect. Verantwoordelijk handelen tegenover zichzelf en zijn of haar partner. 
4. Zich bewust zijn en kennis hebben van het menselijk lichaam, zijn ontwikkeling en functies, met name in verband met seksualiteit. 
5. Zich kunnen ontwikkelen als een seksueel wezen. Dus leren om gevoelens en behoeften uit te drukken, om seksualiteit op een plezierige manier te ervaren en om de eigen genderrol en seksuele identiteit te ontwikkelen. 
6. Aangepaste informatie krijgen over de fysieke, cognitieve, sociale, emotionele en culturele aspecten van seksualiteit, anticonceptie, preventie van soa’s en hiv en seksueel grensoverschrijdend gedrag. 
7. De nodige vaardigheden bezitten om te kunnen omgaan met alle aspecten van seksualiteit en relaties. 
8. Weten waar en hoe men toegang vindt tot counseling en medische diensten, vooral bij problemen en vragen over seksualiteit. 
9. Kunnen reflecteren over seksualiteit en diverse normen en waarden die samenhangen met mensenrechten, om zo een persoonlijke, kritische houding te ontwikkelen. 
10. (Seksuele) relaties kunnen uitbouwen waarin er sprake is van wederzijds begrip en respect voor elkaars behoeften en grenzen en te komen tot gelijkwaardige relaties. Dat draagt bij tot de preventie van seksueel misbruik en geweld. 
11. Kunnen communiceren over seksualiteit, emoties en relaties en de taalvaardigheid hebben om dat te doen. 

Deze beoogde resultaten sluiten aan bij de doelstellingen van relationele en seksuele vorming.