Hoe verloopt de seksuele carrière van Vlaamse jongeren? Wanneer hebben ze voor de eerste keer seks? Wetenschappelijk onderzoek geeft enkele belangrijke tendensen aan.
Snel naar
Op welke leeftijd beginnen jongeren aan seks?
Jongeren beginnen stap voor stap aan seks. Al deze stappen noemen we de seksuele carrière. Van zoenen en tongzoenen naar strelen boven en onder de kleren tot coïtus en andere vormen van seksualiteit.
Eerste geslachtsgemeenschap van Vlaamse jongeren
Wie had al geslachtsgemeenschap? Wat zeggen jongeren zelf? De vierjaarlijkse HBSC-enquête bevraagt de seksuele gezondheid en relaties van Vlaamse jongeren. 1
- 13-14 jarigen: 5% van de jongens en 3% van de meisjes
- 15-16 jarigen: 18% van de jongens en 18% van de meisjes
- 17-18 jarigen: 44% van de jongens en 41% van de meisjes
Jongeren leken in 2022 even vroeg te starten als in 2018, behalve de meisjes van 15-16 jaar. Zij hebben vaker ervaring met seks dan in 2018, maar evenveel ervaring als in 2014.
Ervaring met masturberen, strelen en ander seksueel gedrag
Grafiek 1 toont de leeftijd waarop 50% van de jongeren aangeeft dat ze ervaring hebben met strelen, tongkussen en ander seksueel gedrag.
Elk cijfer is de mediaan en dus minder vatbaar voor vertekening door vroege en late starters.2
Tijd tussen eerste tongkus en coïtus (geslachtsgemeenschap)
Tussen de eerste tongkus en de eerste coïtus zit gemiddeld 2,7 jaar, zowel bij jongens als meisjes. Zowel bij jongeren nu als bij jongeren van eerdere generaties.3
Jongeren van nu zijn dus even goed voorbereid op hun eerste keer seks als de jongeren van eerdere generaties.
Vroege starters experimenteren korter
Jongeren die vroeg starten met seks hebben een kortere periode tussen hun eerste tongkus en hun eerste keer geslachtsgemeenschap. Vroege starters doorlopen dus een kortere ‘experimenteerperiode’ voor ze aan geslachtsgemeenschap beginnen.
Ter illustratie: de jongeren die op 14 of jonger voor de eerste keer seks hadden, tongzoenden gemiddeld minder dan één jaar vóór de eerste keer.
Wie op 21 jaar of ouder een eerste keer geslachtsgemeenschap had, tongzoende iets meer dan 4 jaar daarvoor voor het eerst.4
Beginnen jongeren steeds vroeger aan seks?
Dat blijkt niet uit onderzoek. Bij de huidige jongeren blijft de leeftijd van de eerste coïtus gelijk of stijgt die zelfs een beetje.1 We zien dezelfde trend in Nederland.5
Overzicht eerste keer seks per leeftijd van 2006 tot 2022
Grafiek 2a en 2b toont het percentage meisjes en jongens dat al ervaring had met geslachtsgemeenschap in 2006, 2010, 2014, 2018 en 2022 per leeftijdsgroep.
Eerste keer seks: geen sprake van een stijging bij 17-18 jarigen
Hadden meer en meer jongeren al geslachtsgemeenschap op 17-18 jaar? Er is de afgelopen jaren geen sprake van een stijging. De aantallen dalen al enkele jaren langzaam.
- In 2014 zegde 52,5% van de 17-18-jarige meisjes en 47,3% van de 17-18-jarige jongens dat ze al ervaring hadden met geslachtsgemeenschap.
- In 2018 was dat 41,3% bij de meisjes en 46,5% van de jongens.
- In 2022 was dat 41,3% bij de meisjes 43,8% bij de jongens.
Dat blijkt uit het vierjaarlijkse HBSC-onderzoek over relaties en seksualiteit bij jongeren.
Vergelijking met andere Europese landen
Beginnen Vlaamse jongeren vroeger of later aan seks in vergelijking met andere landen en regio's?
Vlaamse 15-jarigen eindigen in de middenmoot (19e van 42 landen en regio's) als we kijken naar het aandeel dat aangaf al seks gehad te hebben.18
Waarom hebben jongeren later seks?
Enkele mogelijke verklaringen halen we uit vergelijkbaar Nederlands onderzoek.17
Nadruk op verantwoordelijkheid en succes
- Er ligt veel nadruk op verantwoordelijk zijn, voorzichtig zijn, goed presteren op school, geen misstap begaan.
- Er ligt op druk op jongeren om enkel seks te hebben als ze écht zeker zijn. Het moet significant, speciaal en perfect zijn.
- Op sociale media moet je je goed profileren, en erop letten dat mensen je niet ‘exposen’ of ‘slutshamen’.
- En door de grote keuze aan mogelijke partners online, komt er weer extra nadruk op de perfecte keuze maken.
Online vervangt offline
- Het sociale leven van jongeren speelt zich meer online af dan vroeger. Ze zien elkaar minder in real life, en beleven hun sociaal contact vaker digitaal.
- Sociale media maken het gemakkelijker om contact te leggen en te flirten, maar de stap naar face-to-face contact wordt daardoor ook groter. Een quote van een deelnemer aan het Nederlands onderzoek: ‘Ze weten niet wat ze moeten zeggen, maar wel wat ze moeten typen.'
- Onzekerheid door perfecte lichamen in (online) media. De schoonheidsidealen die influencers en celebrities verspreiden, maken jongeren onzeker. Jongeren worden erg kritisch voor zichzelf en elkaar.
Kleine groep vroege starters (13-14 jaar)
Een kleine groep 13-14-jarigen heeft ooit al eens seks heeft gehad. 1
Dat bevestigt ook de Gezondheidsenquête 2018. Slechts 5,7% van de Belgen (15-64 jaar) beleefde de eerste keer seks vóór 15 jaar. Dat aantal is niet groter geworden sinds de vorige enquête van 2013.16
Ook al is deze groep vroege starters klein, we houden best wel rekening met hun beleving als we seksuele opvoeding inplannen op school.
Welke jongeren beginnen vroeger aan seks?
Het is moeilijk om daar algemene uitspraken over te doen. Er zijn een aantal sociologische, biologische en psychologische factoren.46 Maar dat zijn geen bewezen oorzaken van een vroegere of latere seksuele start.
Als we jongeren opsplitsen aan de hand van enkele criteria (gender, seksuele oriëntatie, onderwijstype), zien we wel een andere leeftijd waarop ze voor de eerste keer seks hebben.
Geslacht/Gender
Onderzoek maakt niet altijd een duidelijk onderscheid tussen geslacht en gender. Vermoedelijk loopt dat voor de meeste jongeren ongeveer gelijk.
- Jongens starten vroeger met masturbatie.2
- Voor genitale en niet-genitale vormen van seks zien we geen significante verschillen
- Vlaamse jongens beginnen gemiddeld vroeger met hun seksuele carrière, maar meisjes doorlopen hun carrière sneller.
Groepsdruk
Jongeren die veel druk door leeftijdsgenoten ondervinden, zullen sneller starten met zowel zelfseks (seksuele opwinding ervaren en masturbatie), niet-genitale als genitale seks.
Verklaring: jongeren willen erbij horen en stellen daarom seksueel gedrag.7 Dat geldt trouwens voor jongeren uit alle onderwijstypes.
Seksuele oriëntatie
Holebi-jongeren hebben hun eerste keer geslachtsgemeenschap op ongeveer dezelfde leeftijd als heterojongeren.8
Pimento peilde in 2017 naar de normen en ervaringen van 16-18 jarigen. Ze vonden geen verschillen in ervaring met de eerste keer seks tussen homo-, hetero-, bi- of anders-seksuele jongeren.9
Onderwijstype
Met geslachtsgemeenschap vertonen jongeren uit het Beroepssecundair Onderwijs (BSO) meer ervaring dan jongeren uit Algemeen Secundair Onderwijs (ASO). Jongeren uit het Technisch Secundair Onderwijs (TSO) vallen er tussenin.1249
Meisjes uit het BSO (46%) hebben meer ervaring met geslachtsgemeenschap dan meisjes uit het TSO (36%) en ASO (21%).21
Jongens uit het BSO (41%) hebben meer ervaring met geslachtsgemeenschap, gevolgd door jongens uit het TSO (37%) en ASO (21%).
Zie grafiek 3: Eerste keer seks volgens opleiding in 2022.
Meisjes uit het ASO hebben wel meer ervaring met seksuele opwinding en masturbatie dan meisjes uit BSO en TSO. Voor jongens is dit verschil minder groot.
Sociaal-economische kwetsbaarheid
De 20% 'rijkste' meisjes in Vlaanderen hebben ongeveer 16% minder ervaring met geslachtsgemeenschap dan de 20% meisjes met de minste financiële rijkdom.1
Jongeren met een matige of hoge economische status beginnen minder vaak vroeg aan seks dan jongeren met een lage economische status.9
Er is (beperkte) evidentie dat kinderen van hoogopgeleide ouders iets langer wachten om een eerste keer seks te hebben.49
Ouderlijke steun
Jonge meisjes die veel steun en kennis ervaren van hun ouders, starten later met genitale seks.7
We zien ook een link tussen een vroege seksuele start en opgroeien in een gezin met weinig cohesie.10
Stedelijke of landelijke context van hun school
Meer jongeren die school lopen in een regionale of grootstad hebben al seks gehad, vergeleken met jongeren die in een dorp of kleine stad naar school gaan.9
Etnisch-culturele achtergrond
We vonden voor Vlaanderen en Nederland geen recent onderzoek dat verschillen aantoont in eerste seksuele ervaring naargelang de etnisch-culturele achtergrond van jongeren.
5
Negatief lichaamsbeeld
Een negatief lichaamsbeeld voorspelt bij 14-17-jarige meisjes een vroegere seksuele start.11
Dat betekent niet dat het de oorzaak is van de vroegere seksuele start. Een negatief lichaamsbeeld zou meer voorkomen bij de meisjes die meer risicogedrag stellen, misschien omdat jong seks hebben minder conventioneel is.
We vermoeden dat deze vroeg startende meisjes meer eigenwaarde uit seks proberen halen, of dat ze zichzelf objectiveren en daardoor zichzelf vooral ten dienste stellen van het plezier van de jongens.11
Bij jongens vinden we de link tussen lichaamsbeeld en vroege of late seksuele start niet terug.11
Mogelijke verklaringen:
- We vermoeden dat bij jongens niet zozeer het uiterlijk, maar wel de prestaties van het lichaam belangrijk zijn.
- Voor jongens is het vooral belangrijk om in de publieke ruimte aantrekkelijk te zijn, en minder in intiemere situaties,
- Jongens letten vooral op het lichaam van de meisjes.
Bij meisjes die al wel seksueel ervaren zijn, zou een negatief lichaamsbeeld wel meespelen in het vermijden van seksueel contact.11
Met wie beleven jongeren hun eerste kus, seks of relatie?
Hoe verder jongeren gaan in hun seksuele carrière, hoe vaker ze de volgende stap willen zetten met iemand die ze goed vertrouwen.
De eerste tongkus gebeurt
- bij 73% van de jongeren met een lief of partner
- bij 16% met een vriend of vriendin
- bij 11% met een toevallige persoon2
Jongeren betasten elkaars geslachtsdelen
- in 84% van de gevallen met hun lief of partner
- 12% van de jongeren doet dat met een vriend of vriendin
- 4% met een toevallige persoon2
De eerste keer seks gebeurde
- in 90% van de gevallen met het lief of de partner
- bij 7% gebeurde dat met een vriend of vriendin
- bij 3% met een toevallige partner 2
Ook de meeste jongeren die Jong & Van Zin (2017) ondervroeg, beleefden de eerste keer seks met hun lief (83%). Anderen hadden hun eerste keer seks met iemand die niet hun lief was (14%) of met iemand die niet hun lief was, maar dat later wel is geworden (3%).9
De eerste kus
- Geven de meeste jongeren (62%) aan hun lief.9
- Sommigen kussen ook met een potentieel lief, in de aanloop naar een mogelijke relatie.
- En er wordt ook gekust zonder relatie, op feestjes, met vrienden of mensen die ze pas kennen.
Redenen om te kussen zonder relatie: ze vonden het gewoon leuk, ze waren dronken of de sfeer leende zich ertoe.9
Eerste keer seks of kussen is niet altijd vrije keuze
Niet iedereen kan kiezen met wie hij of zij een eerste keer seks heeft of kust. Sommige jongeren zijn slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag.
Bekijk de feiten en cijfers seksueel grensoverschrijdend gedrag
Welke motieven hebben jongeren voor hun eerste kus?
Waarom wel of niet al kussen? Jong & Van Zin (nu Pimento) vroeg meer dan duizend 16-18 jarigen naar hun motieven. Elke jongere heeft zijn eigen redenen.9
Wat vinden jongeren belangrijk?
- 9 van de 10 jongeren vond het belangrijk dat het vrijwillig gebeurt, zonder er iets voor in ruil te krijgen.
- Ook vertrouwen is belangrijk. Slechts 15% van de jongeren vond het aanvaardbaar om te kussen met iemand die je niet vertrouwt.
- Leeftijdsverschil: twee derde van de jongeren vond het niet oké om te kussen met iemand die meer dan 3 jaar jonger is. Kussen met iemand die meer dan 3 jaar ouder is vonden ze minder erg.
- Uiterlijk is ook belangrijk: 57% van de jongeren vond het niet oké om te kussen met iemand die je niet mooi vindt. Eén derde van de jongeren heeft al eens gekust met iemand die ze niet mooi vonden.
- Iets meer dan de helft van de jongeren vond het niet oké om te kussen met iemand op wie je niet verliefd bent. Iets minder dan de helft heeft dat wel al eens gedaan.
Wat ze nog belangrijk vinden
- in een relatie zitten met de partner
- tijdspanne sinds de eerste ontmoeting
- vermoeden van een serieuze relatie, het is de ware
Welke motieven hebben jongeren voor hun eerste keer seks?
Jongeren weten wat ze belangrijk vinden voor hun eerste keer seks. Ze hebben elk wel hun manier om die te benoemen. Bijvoorbeeld:9
- Het is belangrijk om iets te weten over het leven.
- Zich er klaar voor voelen.
- Om de ander te vertrouwen.
- Een aantal maanden samen zijn.
- Zich goed voelen bij elkaar.
- Verliefd zijn.
Beyers deelt motieven om seks te hebben op in 3 groepen: hij ziet autonome, intimiteits- en gecontroleerde motieven.2
Omdat het leuk, opwindend of spannend is
68% van de jongeren heeft seks omdat ze het leuk, opwindend of spannend vinden. Dat zijn vaker meisjes en vaker jongeren die ervaring hebben met romantische relaties. Dit zijn autonome motieven.
Om zich dichter bij hun partner te voelen
81% van de jongeren heeft seks om zich emotioneel dicht bij hun partner te voelen, omdat ze toewijding aan hun partner belangrijk vinden, of omdat ze het belangrijk vinden voor hun relatie. Dit zijn intimiteitsmotieven.
Om controle te hebben over hun leven
Slechts 3% heeft uitgesproken gecontroleerde motieven. Jongens iets vaker dan meisjes. Deze jongeren hebben seks
- omdat ze zich schuldig zouden voelen als ze het niet deden
- om hun imago op te krikken
- om om te gaan met de ontgoochelingen in hun leven
Maagdelijkheid en seks na het huwelijk
Sommige jongeren wachten liever tot aan het huwelijk om seks te hebben. Ze hechten een grote waarde aan maagdelijkheid en vinden dat de juiste persoon wel kan wachten met seks tot na het huwelijk.9
Seks zonder relatie
Seks zonder relatie is voor sommige jongeren oké als beide partners zich er goed bij voelen. Voor anderen is dit not done, om verschillende redenen (Jong & Van Zin, 2017).9
- Je misbruikt jezelf.
- Je krijgt een slechte naam.
- Het moet speciaal zijn.
- Je moet een band hebben.
Hoe beleven jongeren hun eerste keer?
- Doorgaans beleven jongens en meisjes hun eerste keer eerder positief.
- Jongens geven vaker aan dat ze hun eerste keer positief hebben ervaren, en dat ze zich er klaar voor voelden.4
- Mensen die er klaar voor waren, beleven hun eerste keer ook vaker als positief.4
Pijn bij de eerste keer
Vrouwen die pijn hadden bij hun eerste keer, ervoeren hun eerste keer vaker minder positief, én geven vaker aan dat ze zich er niet klaar voor voelden.
Pijn bij de eerste keer komt vooral voor bij vrouwen (54%), bij mannen had slechts 6% pijn bij de eerste keer.4
Bloed verliezen speelt geen rol
Of een meisje bloedt bij de eerste keer heeft geen bewezen verband met de positieve of negatieve beleving van de eerste keer seks, of met het gevoel er klaar voor te zijn.4
Een relatie hebben beschermt tegen emotionele schade
Een relatie hebben met de eerste seksuele partner beschermt tegen emotionele schade. Wanneer de eerste keer plaatsvond buiten een relatie, wordt dit vaker als negatief ervaren.12
De kwaliteit van de relatie is daarbij van belang: in afwezigheid van voldoende relationele betrokkenheid kan een vroege eerste geslachtsgemeenschap tot emotionele schade leiden.1314
Ook als de relatie stopt kort nadat de eerste geslachtsgemeenschap plaatsvond, kijken jongeren er ook minder positief op terug. Dit geldt meer voor meisjes dan voor jongens.15
Kwaliteit van de besluitvorming
De beleving van de eerste keer seks is vaak ambigu. Jongeren hebben soms conflicterende gevoelens op het moment zelf, en de emoties kunnen veranderen als ze er later op terugkijken.
Vroeg starten met seks leidt niet altijd tot een negatieve beleving. Een Vlaamse kwalitatieve studie naar de beleving van een vroege eerste keer wijst ook op de kwaliteit van de relatie met die eerste partner. Daarnaast is ook van belang
- dat jongeren zich kunnen voorbereiden en er kunnen naar toeleven
- dat ze stap voor stap hebben kunnen experimenteren.6
Hebben jongeren beschermde seks bij de eerste keer?
64% van de jongeren gebruikte een condoom tijdens de eerste keer geslachtsgemeenschap, zonder een verschil tussen jongens en meisjes. Het condoomgebruik bij de eerste keer bij jongeren zit al enkele jaren in een dalende lijn.1
Condoomgebruik
Het condoomgebruik tijdens de laatste keer seks ligt steeds lager dan het condoomgebruik bij de eerste keer. Meer jongens (47,8%) dan meisjes (40,6% ) gaven aan een condoom gebruikt te hebben tijdens het laatste keer seks, maar dit cijfer blijft tamelijk stabiel over de jaren. Enkel 13-14jarige jongens gebruikten minder een condoom in 2022 tegenover 2018.1
Anticonceptiegebruik
Het anticonceptiegebruik stijgt bij tieners met de leeftijd. Bij de laatste keer seks gebruikte 28% van de 13-14 jarige meisjes de pil. Bij de 15-16 jarigen was dit 51%. Bij de 17-18 jarigen 75%.
Condoomgebruik versus anticonceptiepil bij de recentste keer seks
Vlaamse 15-jarigen ranken internationaal eerder laag wat betreft het condoomgebruik bij het laatste seksueel contact (28ste van 42 landen/regio’s).18
Maar ze scoren wel erg hoog op gebruik van de anticonceptiepil (2de van 42 landen/regio’s). Ongeveer de helft van de Vlaamse 15-jarigen gaf aan de anticonceptiepil gebruikt te hebben.
Deze prevalentie ligt sterk boven het internationale gemiddelde van ongeveer 25%. Vlaamse 15-jarigen ranken laag wat betreft het niet gebruiken van een voorbehoedsmiddel tijdens het laatste seksueel contact (34ste van 42 landen/regio’s).
Resultaten uit Het Groot Condoomonderzoek (Sensoa)
In Sensoa’s Groot Condoomonderzoek zien we dat jongeren tussen 16 en 19 jaar relatief vaak een condoom gebruiken in vergelijking met andere leeftijdsgroepen.19
Jongeren ervaren wel enkele drempels die het moeilijk maken om een condoom te gebruiken.
- Condooms zijn voor hen vaak te duur.
- Ze hebben minder ervaring met het gebruik.
- Een condoom scheurt bij hen vaker of glijdt vaker af.
- Ze doen een condoom vaker te laat aan of doen het te vroeg af.
Aanbevelingen uit Het Groot Condoomonderzoek
- Een condoom vinden dat bij jongeren past qua grootte en gevoel kan helpen om deze drempels weg te werken.
- Daarnaast moet de prijs van condooms voor deze groep naar beneden.
- Het blijft aanbevolen om hier op school aandacht aan te besteden, niet enkel aan het correct gebruik, maar ook aan de beleving van condooms en communicatie met de partner erover.
Vanaf welke leeftijd mogen jongeren seks hebben?
De wettelijke leeftijd waarop jongeren toestemming kunnen geven voor seks is 16 jaar. Dat is zo bepaald door de strafwet.
Wel geldt een uitzondering. Tussen de leeftijd van 14 en 16 jaar kunnen jongeren wél toestemmen met seksuele handelingen zolang het leeftijdsverschil met de andere persoon niet meer dan drie jaar bedraagt. En er geen gebruik wordt gemaakt van een vertrouwens- of gezagsrelatie.
In de zomer van 2021 diende de regering een wetsontwerp in om het seksueel strafrecht te hervormen. De wetgeving is op dat moment achterhaald. Het strafwetboek dateert immers uit 1867. Op 18 maart 2022 keurde het federaal parlement de bijgestuurde plannen goed. De seksuele integriteit en het seksuele zelfbeschikkingsrecht van iedereen staat centraal.
