Hoe breng je gezinsplanning en anticonceptie ter sprake tijdens een raadpleging?

De Onder 4 Ogen methode helpt je als verpleegkundige, maatschappelijk werker, arts of andere hulpverlener om dit aan te kaarten.

Met een gesprek over gezinsplanning stimuleer je

  • een geïnformeerde anticonceptiekeuze op maat
  • reflectie over kinderwens

met als doel een ongeplande zwangerschap te voorkomen, of een gewenste zwangerschap uit te stellen naar een geschikter moment.

Praten over anticonceptie en gezinsplanning in 4 stappen

    Stap 1: Breng gezinsplanning en anticonceptie ter sprake

    Hoe breng je gezinsplanning en anticonceptie proactief ter sprake?

    • Leg uit waarom je deze thema's ter sprake brengt
    • Maak je inleiding onpersoonlijk
    • Verwijs naar onderzoek

    “Uit onderzoek weten we dat anticonceptie op maat helpt om ongeplande zwangerschap te voorkomen. We weten dat artsen niet altijd de tijd hebben om stil te staan bij de behoeften van vrouwen of koppels op het gebied van anticonceptie. Daarom wil ik daar graag met u even over praten.”

    • Leg het uit als een onderdeel van je takenpakket

    “Binnen onze organisatie bespreken we met elke vrouw het thema anticonceptie, is het oké als we hier vandaag ook even tijd voor maken?”

    • Verwijs naar andere cliënten

    "Ik zie soms bij andere cliënten ... ik hoor van verschillende vrouwen ..."

    Vraag de toestemming

    • Eindig deze gedepersonaliseerde introductie met een vraag om toelating om het gesprek verder te zetten.
    • Je verhoogt hiermee de betrokkenheid en het gevoel van controle bij de cliënt.
    • Je kan de weerstand verminderen.

    “Is het oké voor u om het even over anticonceptie te hebben?”

    Onderbouwing van stap 1

    Als vrouwen bewust kiezen voor een anticonceptiemethode, is de kans groter dat zij die ook correct en consistent gebruiken1. Anticonceptiecounseling rond behoeften en keuzes levert dus een belangrijke bijdrage aan de preventie van ongeplande zwangerschappen.

    Als vrouwen tijdens counseling antwoorden krijgen op vragen, twijfels en verwachtingen, daalt het percentage van falend gebruik.2 Er is niet altijd tijd of ruimte is voor anticonceptie-counseling in de artsenpraktijk.3;4

    Dat blijkt uit onderzoek en uit de praktijk. Je kan dus een belangrijke rol uitoefenen door anticonceptie en gezinsplanning proactief te bespreken en te exploreren.

    Hierdoor zullen je cliënten beter geïnformeerd zijn, meer zicht hebben op hun behoeften en beter voorbereid zijn op een gesprek bij arts/gynaecoloog. Dit kan cliënten helpen om beslissingen te nemen rond hun reproductieve gezondheid.

    Door kinderwens en gezinsplanning bespreekbaar te maken, geef je mensen de ruimte om erover na te denken. Het is een onderwerp waarover ze met weinig hulpverleners over kunnen praten. Vaak ervaren mensen in kwetsbare situaties dat hun kinderwens beoordeeld wordt door hulpverleners.

    Stap 2: Stimuleer de cliënt om te vertellen over gezinsplanning

    • Stel een overgangsvraag om over te gaan naar de persoonlijke situatie van je cliënte
    • Klaar uit of de cliënte momenteel anticonceptie gebruikt 
    • Laat de cliënte hierover zelf vertellen.
    • Gebruik de ICE-bevraging als kapstok
    • Rond af en pols naar positieve aspecten 

    Mogelijke overgangsvragen

    • “Herken jij dit of hoe ervaar jij dit?” 
    • “Heb jij hier ook last van of hoe is dat bij jou?” 
    • “Gebruik jij momenteel anticonceptie?” 
    • “Heb jij nog een kinderwens?” 

    Stel bijvragen om de patiënt te stimuleren om meer te vertellen 

    Sommige patiënten hebben aanmoediging nodig om meer te vertellen. Doorvragen door bijvragen te stellen, kan uw patiënt stimuleren om zijn/haar verhaal te vertellen. Bijvragen kan je formuleren door de ICE-vragenkapstok en de Bio-PsychoSociale vragenkapstok te combineren om de beleving van de patiënt te exploreren.  

    Het is best mogelijk dat de cliënt een kinderwens heeft en geen anticonceptie gebruikt, maar dat je je hierover zorgen maakt als hulpverlener. Omdat de omstandigheden niet aangewezen zijn om een kinderwens te verwezenlijken: financieel, psychische problematiek, multiproblematiek of andere redenen. 

    Ga in deze situaties vooral in op deze kinderwens, minder op het aspect anticonceptie. Gebruik hiervoor de ICE kapstok. Bijvoorbeeld: wat denken je cliënten over een bijkomend kind? Welke verwachtingen zijn er? Welke bekommernissen? 

    Doorvragen naar de zorgen rond anticonceptie en gezinsplanning op lichamelijk, psychologisch en sociaal vlak geeft je meer info over wat jouw hulpaanbod nadien kan zijn.   

    Biologische of lichamelijke impact

    • “Heeft u hierdoor ook ergens fysiek last van?”
    • “Heeft u hierdoor ergens pijn?”
    • “Heb je gevoel dat dit ook een impact heeft op je lichaam, zo ja op welke manier?” 

    Psychologisch of mentale impact

    • “Hoe gaat u hier zelf mee om?”
    • “Wat doet dit met jou als persoon?”
    • “Hoe is dat voor u om te dragen?”
    • “Ervaar je daar ook een impact van op jezelf?”
    • “Hoe ga je hier zelf als persoon (mentaal) mee om?” 

    Sociale of relationele impact

    • “Hoe gaat je partner hiermee om?”
    • “Hoe is dat voor je man?”
    • “Heeft dit een impact op jullie relatie?”
    • “Op welke manier kan je hier steun voor vinden bij je omgeving?”
    • “Hoe reageert je familie hierop?”
    • “Hoe is dat binnen jouw geloof?” 

    Afronden en polsen naar positieve aspecten

    Ter volledigheid kan je  ook naar positieve aspecten polsen. Zo kom je niet in een eenzijdig probleemgericht verhaal terecht.

    Onderbouwing van stap 2

    Deze stap heeft als doel de cliënt zoveel mogelijk zelf aan het woord te laten over anticonceptiegebruik. Vrouwen hun verhaal laten doen, hen de toestemming geven te praten over wat hen bezighoudt rond anticonceptie en gezinsplanning, is een essentieel en uiterst belangrijk onderdeel van hulpverlening.5

    Al te vaak slaan we deze stap over. Vanuit hulpverleningsoogpunt willen we vrouwen helpen door actie te ondernemen. Zeker als je aanvoelt dat een zwangerschap best voorkomen kan worden, gezien de precaire levens-of financiële situatie van de cliënt. 

    Vaak willen we de cliënt overtuigen om anticonceptie te gebruiken en/of een specifieke anticonceptiemethode. Het risico bestaat dat we te snel tot actie overgaan en onvoldoende stilstaan bij de unieke situatie van de cliënt.

    Het is net belangrijk om de individuele situatie van de cliënt te exploreren vanuit een open uitnodigende houding. Om in een volgende stap (stap 4) een aanbod te formuleren op maat van de individuele situatie van de cliënt.

    Ook in niet-precaire gezinssituaties is het belangrijk om de cliënt uit te nodigen te praten over wat er leeft bij hen op gebied van anticonceptie. Welke behoeften, bekommernissen en moeilijkheden ervaren de cliënten?

    Stap 3: Vat samen wat de cliënt vertelt

    Hoe geef je een goede samenvatting? 

    Gebruik de antwoorden die de cliënt gaf op de ICE en BioPsychoSociale bevraging als basis 

    • Check of jouw samenvatting correct is door een gesloten vraag te stellen, zoals 'klopt dit?' 
    • Gebruik een gesloten vraag. In deze fase wil je niet verder exploreren. Geef de cliënt wel de kans om eventueel aanvullingen of correcties te geven.
    • Check of je samenvatting correct is door een gesloten vraag te stellen, zoals ‘klopt dit?’

    Voorbeeldvragen

    • “Als ik je goed begrepen heb, neem je nu de pil omdat je dokter dat op je 16de heeft voorgeschreven. Je zegt dat dit niet evident is omdat je je zorgen maakt over al de hormonen in je lijf. Klopt dat?”
    • “Wat je zegt is, dat je geen anticonceptie neemt omdat je man dat niet toelaat. Je maakt je zorgen over opnieuw zwanger worden, klopt dat?“

    Onderbouwing van stap 3

    Waarom samenvatten? 

    • Een goede samenvatting toont de cliënt dat je geluisterd hebt.
    • Het geeft je de mogelijkheid bepaalde aspecten die de cliënt vertelde te benadrukken.
    • Het geeft je de mogelijkheid om het gesprek terug in handen te nemen, van richting te veranderen of af te ronden.8

    Stap 4: Formuleer een aanbod

    In de laatste stap rond je af en kijk je vooruit. Na een correcte samenvatting voelt de cliënte of het koppel zich gehoord. De vraag ‘hoe het nu verder moet’ pakken we aan in deze vierde stap.

    Je aanbod kan verschillend zijn, bijvoorbeeld:

    Doe een voorstel vanuit je eigen expertise en mandaat

    • Zo kan je de context betrekken: bekijk of het nodig of gewenst is om de context erbij te halen (bijvoorbeeld familie, school). Bespreek dit zeker ook met de persoon en bekijk hoe je dit gaat aanpakken.   
    • Ervaart je cliënte specifieke drempels? Je kan kijken of je met bepaalde acties deze drempels kan verlagen, zoals bv. Het maken van een afspraak bij een arts.  

    Denk samen na over de haalbaarheid van een kinderwens 

    In deze stap denk je samen met de cliënt na over de praktische haalbaarheid van de kinderwens. 

    Maak je je zorgen over de haalbaarheid van de kinderwens van je cliënt? Dan heb je in stap 2 de cliënt hierover aan het woord gelaten. De cliënte vertelde over het belang en de functie van haar kinderwens. 

    Bedoeling is niet om de kinderwens van de vrouw af te nemen, maar om die naar een geschikter moment uit te stellen. En de cliënt te laten komen tot een anticonceptiekeuze om deze tijd te overbruggen. 

    Je kan vertrekken vanuit je bezorgheden of vanuit heel praktische vragen rond de opvoeding van het kind. 

    • “Als ik zie hoe moeilijk je financieel kan rondkomen, maak ik me zorgen dat als er nog een kindje komt, je onvoldoende geld zal hebben om dit groot te brengen. Hoe zie jij je dit financieel doen?” 
    • “Kinderen kunnen vaak ziek zijn. Wie zou je allemaal kunnen helpen bij het opvangen van je kindje als het ziek is en jij moet gaan werken?” 
    • “Wat hebben kinderen volgens jou allemaal nodig om te kunnen opgroeien? Hoe zie jij je dit realiseren?” 
    • “Baby’s en kinderen hebben vele dingen nodig om te kunnen opgroeien. Als ouders dat niet of onvoldoende kunnen geven, worden ze geplaatst. Jouw kindje(s) zijn (tijdelijk) geplaatst. Kan je zeggen wat er in tussentijd veranderd is, zodat het volgende kindje niet geplaatst hoeft te worden” 
    • “Ik maak me zorgen dat als je binnenkort zwanger zou zijn en je kindje wordt ook geplaatst, je dat veel verdriet gaat bezorgen." 

    Geef informatie over anticonceptie

    Corrigeer foute informatie: slechte of foute informatie kan aan de oorsprong liggen van zorgen, moeilijkheden of problemen. 

    Over anticonceptie leven er heel wat mythes en foutieve informatie die een geïnformeerde beslissing verhinderen. De juiste informatie aanreiken kan voor je cliënt al voldoende zijn. Dat betekent niet dat je als hulpverlener elke vraag over anticonceptie moet beantwoorden. 

    Er bestaan goede websites over anticonceptie. Je hoeft dus zelf geen anticonceptie-specialist te zijn. 

    Bied de online anticonceptiewijzer aan of bekijk die samen

    Leid toe naar informatiekanalen met correcte info over anticonceptie.

    De anticonceptiewijzer op Allesoverseks.be helpt om anticonceptie te kiezen op maat, aan de hand van een aantal criteria:

    • Hoe vaak wil de cliënt met anticonceptie bezig zijn?  
    • Mag de anticonceptie hormonen bevatten?
    • Hoe staat de cliënt tegenover bloedingen/menstruatie?
    • Speelt privacy een rol? Bijvoorbeeld tegenover partner of ouders?
    • Welke rol mag de arts spelen? 
    • Is er een kinderwens? 

    Voordelen

    • Cliënten krijgen informatie over de keuzemogelijkheden.
    • De tool laat cliënten bewust nadenken over hun behoeften op het gebied van anticonceptie.
    • Bij elke aangeklikte keuze zie je de impact op de mogelijkheden.

    Is je cliënt anderstalig? Gebruik Zanzu.be

    Op Zanzu.be vind je info over seksuele gezondheid in 14 talen. Er is een vertaalfunctie en voor de meeste talen ook een voorleesfunctie. 

    Wil je voor een specifiek middel de prijs weten? Kijk dan op de anticonceptiewijzer.

    “Baby’s en kinderen hebben vele dingen nodig om te kunnen opgroeien. Als ouders dat niet of onvoldoende kunnen geven, worden ze geplaatst. Jouw kindje(s) zijn (tijdelijk) geplaatst. Kan je zeggen wat er in tussentijd veranderd is, zodat het volgende kindje niet geplaatst hoeft te worden”

    “Ik maak me zorgen dat als je binnenkort zwanger zou zijn en je kindje wordt ook geplaatst, je dat veel verdriet gaat bezorgen."

    Verwijs door als andere problematieken naar boven komen

    Sommige seksuele zorgen hebben nood aan behandeling buiten uw praktijk of jobmogelijkheden.

    Verwijs door naar deze adressen

    Meer informatie, opleiding, contact

    Opleiding

    Andere toepassingen van de Onder 4 Ogen methode

    Beeldmateriaal Onder 4 Ogen methode

    Wil je de methode aan een collega tonen, een afbeelding gebruiken als geheugensteun voor jezelf, of de theorie ondersteunen met een afbeelding van Onder Vier Ogen?

    Dan kan je op onze beeldbank afbeeldingen uit de Onder 4 Ogen methode downloaden

    Contact

    Meer informatie over de Onder 4 Ogen gespreksmethode? Contacteer Svenja.Vergauwen@sensoa.be, beleidsmedewerker seksueel welbevinden.