Relationele en seksuele vorming in de Vlaamse eindtermen

Minimumdoelen van kleuter tot secundair onderwijs

De vroegere opsplitsing tussen ontwikkelingsdoelen en eindtermen bestaat niet meer. Nu gelden voor basis- en secundair onderwijs minimumdoelen, ongeacht of deze doelen na te streven dan wel te behalen zijn. 

Je vindt meer info op Onderwijsdoelen - Toelichting.

Kleuteronderwijs: minimumdoelen voor seksuele opvoeding

Het kleuteronderwijs werkt met minimumdoelen. De minimumdoelen rond relationele en seksuele vorming zijn na te streven op populatieniveau. 

Scholen krijgen tijd en ruimte om de nieuwe minimumdoelen in te voeren: 

• 1 september 2025: scholen kunnen vrijwillig starten met de nieuwe minimumdoelen. 
• 1 september 2026: iedereen in het kleuter- en lager onderwijs moet de nieuwe minimumdoelen voor Nederlands, wiskunde, wetenschap en techniek gebruiken. 
• 1 september 2027: alle minimumdoelen zijn van toepassing. 

Hieronder vind je de minimumdoelen die aansluiten bij relationele en seksuele vorming, volgens dezelfde nummering als in het decreet:

3.Wetenschap en Techniek 

3.1.3 De kleuters kennen de volgende begrippen in verband met de levenscyclus: geboren worden, kiemen, groeien, sterven.  

3.1.4 De kleuters kennen de fasen van de levenscyclus: geboorte/kieming, groei, voortplanting, dood.   

Advies van Sensoa

Het is opvallend dat er pas in het zesde leerjaar wordt gesproken over de geslachtsdelen. Dat lijkt ons zeer laat. Kinderen zijn eigenaar van hun lichaam. Het is belangrijk dat ze dat leren vanaf de kleuterschool. En als er iets mee gebeurt dat ze niet fijn vinden, mogen ze dat vertellen. Daar hebben ze taal voor nodig. En daarom benoem je alle lichaamsdelen, ook geslachtsdelen, best al vanop jonge leeftijd. 

9. Attitudes 

9.1.3 De kleuters weten dat ze in een noodsituatie meteen een volwassene moeten verwittigen.

9.1.4 De kleuters kunnen basis hygiëneregels uitvoeren.   

9.1.5 De kleuters weten dat iedereen meetelt en uniek is, met eigen sterktes, talenten en voorkeuren.  

9.1.6 De kleuters weten dat mensen kunnen verschillen in sekse, etniciteit, geloof en uiterlijk.

9.1.7 De kleuters kunnen respectvol omgaan met verschillen tussen mensen in hun omgeving en op school.  

9.1.8 De kleuters kunnen gelijkenissen benoemen tussen mensen.  

9.1.9 De kleuters kunnen hun noden kenbaar maken.   

9.3.1 De kleuters kennen een ruime woordenschat en diverse strategieën om emoties te herkennen, te uiten, te benoemen en erop te reageren.  

9.3.2 De kleuters kunnen een aangewezen volwassene hulp vragen of aanspreken wanneer nodig.

Bekijk de minimumdoelen voor het kleuteronderwijs

Lager onderwijs: minimumdoelen voor seksuele opvoeding

Scholen krijgen tijd en ruimte om de nieuwe minimumdoelen in te voeren: 

1 september 2025: scholen kunnen vrijwillig starten met de nieuwe minimumdoelen. 

1 september 2026: iedereen in het kleuter- en lager onderwijs moet de nieuwe minimumdoelen voor Nederlands, wiskunde, wetenschap en techniek gebruiken. 

1 september 2027: alle minimumdoelen zijn van toepassing.

In het lager onderwijs gelden er minimumdoelen voor het vierde leerjaar en het zesde leerjaar, telkens te bereiken op populatieniveau. 

Vierde leerjaar - 3.Wetenschap en Techniek 

3.1.6 De leerlingen kennen de fasen van lichamelijke groei en ontwikkeling bij de mens.  

3.1.7 De leerlingen kunnen verschillen en overeenkomsten beschrijven bij de voortplanting van fauna.   

Vierde leerjaar - 5. Geschiedenis 

5.3.3 De leerlingen weten dat ontwikkelingen in de bestudeerde samenlevingen een invloed hebben uitgeoefend op hedendaagse samenlevingen: (on)vrijheid, (on)gelijkheid, (on)verdraagzaamheid, oorlog en vrede

5.3.4 De leerlingen kunnen uitleggen hoe persoonlijke identiteit mee gevormd wordt door het verleden:

• Familiebanden
• Gelaagde persoonlijke identiteit

Vierde leerjaar - 8. ICT 

8.3.1 De leerlingen kennen de volgende begrippen: de online privacy, de persoonlijke gegevens, de/het account.  

• Online privacy: zelf kiezen welke informatie je deelt en met wie  
• Persoonlijke gegevens: zaken zoals naam, adres, geboortedatum, telefoonnummer of school
• Account: digitale toegang om in te loggen op een leerplatform, website of spel, vaak met een gebruikersnaam, wachtwoord en/of code

Vierde leerjaar - 9. Attitudes 

9.1.6 De leerlingen kennen het noodnummer 112.  

9.1.10 De leerlingen kunnen een noodoproep uitvoeren in een gesimuleerde situatie. 

9.1.11 De leerlingen kennen de volgende begrippen: racisme, discriminatie en diversiteit.  

9.1.12 De leerlingen weten hoe racisme en discriminatie mensen schaadt.  

9.1.13 De leerlingen weten dat persoonlijke identiteit een gelaagd en dynamisch karakter heeft.

9.1.14 De leerlingen weten dat het belangrijk is om de eigen grenzen aan te geven en te bewaken en om de grenzen van anderen te respecteren.  

9.1.15 De leerlingen kunnen positieve en negatieve manieren van omgaan met diversiteit herkennen.  

9.1.16 De leerlingen kunnen incidenten van racisme en discriminatie aangeven aan een verantwoordelijke volwassene.   

9.1.17 De leerlingen kennen hun voornaamste rechten en plichten onder het VN-kinderrechtenverdrag, waaronder recht op onderwijs; recht op privacy; recht op vrije tijd; recht op eigen identiteit; recht op veiligheid en bescherming.  

9.1.18 De leerlingen weten dat volwassenen met de belangen van kinderen rekening moeten houden.  

9.1.19 De leerlingen kunnen in hun eigen leefwereld herkennen hoe kinderrechten gewaarborgd of geschonden worden.   

9.3.1 De leerlingen kunnen onenigheid oplossen zonder fysiek geweld.     

Zesde jaar - 3.Wetenschap en Techniek 

3.1.4 De leerlingen kennen de volgende begrippen: de voortplanting, de geslachtelijke voortplanting, de ongeslachtelijke voortplanting, de bestuiving, de bevruchting.  

3.1.5 De leerlingen kennen redenen waarom organismen zichzelf voortplanten.   

3.3.1 De leerlingen kennen de volgende begrippen: [...] de voortplanting, de teelbal, de zaadleider, de penis, het sperma, de eierstok, de eileider, de eicel, de baarmoeder, de vagina; [...] 

3.3.2 De leerlingen kennen fysieke functies van de mens, en de bijbehorende weefsels en organen met hun functie: waarneming, voortplanting, ademhaling, bloedsomloop.  

3.3.3 De leerlingen kunnen deze lichaamsdelen, weefsels en organen schematisch weergeven. 

Zesde jaar - 5. Geschiedenis 

5.1.3 De leerlingen weten hoe mensen tijdens de hedendaagse tijd samenleefden.  

• Ontwikkelingen: [...] vrouwenemancipatie, burgerrechten;[...] 
• Plaatsen, personen, groepen en gebeurtenissen: [...], de pil, stemrecht voor vrouwen, homohuwelijk

5.3.2 De leerlingen kunnen de relatie tussen heden, verleden en toekomst verwoorden met betrekking tot de bestudeerde samenlevingen: racisme en discriminatie.

Zesde jaar - 8. ICT 

8.3.1 De leerlingen kennen de volgende begrippen: het auteursrecht, het portretrecht, de online veiligheid, het nepnieuws.  

8.3.2 De leerlingen kennen basisprincipes van auteursrecht en portretrecht:  

8.3.3 De leerlingen kennen mogelijkheden om zichzelf en anderen online te beschermen.  

8.3.4 De leerlingen kunnen respectvol communiceren in online interacties.  

8.3.5 De leerlingen kunnen de impact van digitale media op hun eigen leefwereld en die van anderen illustreren waaronder:  

• Ethische aspecten
• Sociale aspecten
• Regelgevende aspecten
• Gezondheidsaspecten
• veiligheidsaspecten

Zesde jaar - 9. Attitudes 

9.1.8 De leerlingen kennen de volgende begrippen: het vooroordeel, de gelijkwaardigheid.  

9.1.9 De leerlingen weten hoe racisme en discriminatie in de (sociale) media voorkomen.  

9.1.10 De leerlingen weten dat collectieve identiteit een gelaagd en dynamisch karakter heeft.  

9.1.12 De leerlingen weten dat een seksuele relatie enkel kan opgebouwd worden met wederzijdse toestemming.  

9.1.13 De leerlingen weten dat ze (seksueel) grensoverschrijdend gedrag moeten melden aan een verantwoordelijke volwassene.  

9.1.14 De leerlingen kunnen illustreren hoe diversiteit het samenleven verrijkend en uitdagend maakt.   

9.1.12 De leerlingen kennen organisaties die zich inzetten voor kinder- en mensenrechten.

9.1.13 De leerlingen weten wat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is.  

9.1.14 De leerlingen weten hoe mensenrechten en kinderrechten zich tot elkaar verhouden.  

9.1.15 De leerlingen kunnen illustreren hoe kinder- en mensenrechten in de maatschappij geschonden worden en hoe mensen voor deze rechten strijd voeren. 

9.3.1 De leerlingen kunnen gepast reageren op plagen en pesten.  

9.3.2 De leerlingen kunnen interageren in balans met eigenwaarde en de grenzen van anderen.     

Advies van Sensoa

Hoewel er wel wat minimumdoelen zijn die inspelen op de relationele en seksuele ontwikkeling van leerlingen, ontbreken er ook enkele essentiële zaken. Je vult deze minimumdoelen dus best aan met eigen doelen gebaseerd op je eigen inschatting van waar je klas al aan toe is. Enkele suggesties: 

• Kunnen uitleggen wat seksuele oriëntatie en genderidentiteit is 
• Kunnen kritisch kijken naar gendernormen, bv. benoemen dat meisjes en jongens zelf mogen kiezen waar ze mee spelen, welke kleren ze graag dragen en welk beroep ze later willen uitoefenen. 
• Herkennen verschillende gezinsvormen (nieuw samengestelde gezinnen, éénoudergezinnen, same-sex koppels, adoptie, pleegouderschap, kinderloze mensen) 
• Kunnen hun persoonlijk (hulp)netwerk in kaart brengen. 
• Benoemen het verschil tussen vriendschap, verliefdheid en liefde. 
• Benoemen de geslachtsdelen in gepaste termen. 
• Kunnen uitleggen wat bevruchting, zwangerschap en geboorte bij de mens zijn, vóór het 5de middelbaar. 
• Kunnen benoemen dat mensen ziek kunnen worden van seks en dat mensen zich ertegen kunnen beschermen.

Bekijk de minimumdoelen voor het lager onderwijs 

Secundair onderwijs: onderwijsdoelen voor seksuele vorming

Gezien de ontwikkeling en invoering van nieuwe eindtermen, lopen veel scholen momenteel nog een dubbel spoor. Ze bereiden zich voor op de nieuwe eindtermen, maar moeten voorlopig nog werken met de bestaande eindtermen.

1e graad secundair onderwijs

De eindtermen voor de eerste graad zijn in voege sinds 1 september 2024. De oude blijven nog geldig voor het tweede leerjaar tot 31 augustus 2025. We vermelden hier enkel nog de minimumdoelen na de laatste modernisering.  

De eindtermen hieronder zijn dezelfde voor de A-stroom en de B-stroom, behalve bij de minimumdoelen over voortplanting. Ze maken deel uit van de basisvorming en gelden dus voor alle leerlingen, ongeacht hun studierichting. 

Nieuwe leerplannen van de onderwijskoepels

De eindtermen moeten expliciet vermeld staan in de nieuwe leerplannen van de onderwijskoepels. Als je met je school met zo’n leerplan werkt, dan werk je automatisch ook aan alle eindtermen op een manier die overeenstemt met de pedagogische visie van je onderwijskoepel. Je kan bovenop het leerplan of de eindtermen ervoor kiezen om nog andere thema’s aan bod te laten komen. 

Vanuit het decreet leerlingenbegeleiding zijn scholen verplicht een brede basiszorg aan te bieden rond psychosociaal functioneren aan alle leerlingen. 

Werk een leerlijn uit die ruimte biedt om in te zetten op thema's die relevant zijn voor je leerlingen: 

• Via deze eindtermen 
• Vanuit de koppeling met je pedagogisch project 
• En vanuit je gezondheidsbeleid 

Tip: gebruik de Sensoa-leerlijnen om zo'n leerlijn op maat van je school te maken. Dit helpt je om een overzicht te krijgen van wat er al gebeurt en afspraken te maken over de thema’s die jullie aan bod willen laten komen. 

Geen specifieke eindtermen over seksuele gezondheid 

Er zijn geen eindtermen meer die specifiek over seksuele gezondheid gaan. De linken naar seksuele gezondheid moet je dus zelf leggen op basis van wat voor jouw school en jouw leerlingen relevant is. 

De overheid heeft de minimumdoelen erg beperkt geformuleerd om scholen zoveel mogelijk eigen ruimte te geven. We raden scholen dan ook aan: 

• Luister goed naar wat er leeft bij je leerlingen. 
• Noteer welke vragen ze hebben rond seksuele gezondheid. 
• Geef lessen die aansluiten bij én verder gaan dan de onderstaande minimumdoelen.  

De eindtermen hieronder zijn dezelfde voor alle finaliteiten (arbeidsmarkt, doorstroom en dubbele finaliteit), tenzij anders aangegeven. Ze maken deel uit van de basisvorming en gelden dus voor alle leerlingen, ongeacht hun studierichting.  

Let op: deze eindtermen zijn resultaatsgebonden. Je moet als school dus kunnen aantonen dat je leerlingen deze eindtermen bereikt hebben aan het eind van de eerste graad. 

Minimumdoelen over gezondheid

01.02 De leerlingen ontwikkelen gezondheidsvaardigheden in functie van hun fysiek en mentaal welzijn binnen verschillende thema’s.  

In de memorie van toelichting wordt ‘seksuele gezondheid en seksuele ontwikkeling in de puberteit’ vermeld als één van de verplichte onderdelen van dit minimumdoel. 

Mediawijsheid

04.04 De leerlingen passen ethische, sociale en legale regels toe bij het gebruiken van digitale technologie. 

Je kan dit minimumdoel gebruiken om te praten over regels, normen en wetgeving rond sexting, deepnudes, sextortion, porno.

Respectvol handelen en weerbaarheid

05.01 De leerlingen gaan respectvol en constructief met anderen in interactie rekening houdend met elkaars grenzen.  

De memorie van toelichting vermeldt verschillende lesinhouden die gelinkt zijn aan seksuele gezondheid, waarmee je invulling kan geven aan dit minimumdoel: 

Rekening houden met de opvattingen, de fysieke en mentale grenzen en de emoties van anderen

• Grenzen herkennen en bewaken
• Reageren tegen grensoverschrijdend gedrag […] 
• Omgaan met emoties in verschillende situaties;  
• Respect tonen voor relationele en seksuele integriteit;  
• Sociaal vaardig interageren in informele en formele relaties.

Onthoud dat algemene vaardigheden rond bijvoorbeeld assertiviteit, rekening houden met gevoelens, sociaal vaardig interageren of onderhandelen of grenzen aangeven niet zomaar toepasbaar zijn op intieme, seksuele situaties. 

Onderhandelen over geld met klasgenoten is niet hetzelfde als onderhandelen over een condoom met je partner. Gebruik dus ook voldoende expliciet seksuele voorbeelden om deze vaardigheden in te oefenen.  

Lichaam en voortplanting

06.28 (A-stroom) / 6.15 (B-stroom) De leerlingen leggen het verloop van de voortplanting bij de mens uit. Onderliggende (kennis)elementen: Functie van organen van het voortplantingsstelsel 

Let op: seks is niet hetzelfde als voortplanting. Hoewel je leerlingen perfect kunnen weten hoe de voortplanting werkt, zijn ze waarschijnlijk nog op zoek naar antwoorden op hun seksuele vragen, zoals bijvoorbeeld:

• Doet de eerste keer pijn?
• Hoe hebben lesbiennes seks?
• Kunnen vagina’s geluiden maken tijdens seks?
• Kun je een operatie laten doen waardoor je terug maagd wordt?

Besteed dus ook voldoende aandacht aan de beleving van seksualiteit, bijvoorbeeld via eindtermen 01.02 en 05.01.

Identiteit en diversiteit

07.02 De leerlingen reflecteren over het relationele, gelaagde en dynamische karakter van identiteit. 

07.03 De leerlingen lichten toe hoe verschillende vormen van diversiteit verrijkend en uitdagend zijn voor het samenleven. 

07.04 De leerlingen gaan geïnformeerd, beargumenteerd en constructief in dialoog over maatschappelijke thema’s. 

Hier kan je met je klas praten over thema's als seksuele oriëntatie, genderidentiteit, genderexpressie, normen rond mannelijkheid en vrouwelijkheid, gelijke rechten, feminisme.

Linken aan allerlei vakken  

Seksualiteit, lichamelijkheid, weerbaarheid kan los van de minimumdoelen aan bod komen in allerlei vakken, bijvoorbeeld alle taalvakken, geschiedenis, latijn, PAV, mens en samenleving, cultuur- gedrags-, mens- of sociale wetenschappen, maatschappelijke vorming, filosofie, kunstbeschouwing, levensbeschouwing, lichamelijke opvoeding, burgerschap, zorg en welzijn, artistieke expressie, maatschappij en welzijn, of natuurlijk een zelf ingericht vak over bijvoorbeeld gezondheid, welzijn, SDG’s of life skills.  

Hoe begin je eraan?  

Je vindt voor al deze thema’s lesmaterialen, lestips en leerdoelen.  

Zoek je inspiratie over hoe je de minimumdoelen concreet kan gaan invullen? Of wil je afspraken maken met je collega’s? Gebruik dan onze leerlijnen.  

Een actueel overzicht van alle geldende minimumdoelen vind je op  Onderwijsdoelen.be. 

2e graad secundair onderwijs

We vermelden hier enkel nog de minimumdoelen na de laatste modernisering 

• Voor het derde jaar: de minimumdoelen gelden vanaf 1 september 2023 
• Voor het vierde jaar: de eindtermen gelden vanaf 1 september 2024. 

Een actueel overzicht van alle geldende minimumdoelen vind je op Onderwijsdoelen.be. 

Vanuit het decreet leerlingenbegeleiding zijn scholen verplicht een beleid inzake preventieve gezondheid uit te werken.

Werk een leerlijn uit die ruimte biedt om in te zetten op thema's die relevant zijn voor je leerlingen:

• Via deze eindtermen
• Vanuit de koppeling met je pedagogisch project
• En vanuit je gezondheidsbeleid

Tip: gebruik de Sensoa-leerlijn om zo'n leerlijn op maat van je school te maken. 

Geen specifieke eindtermen over seksuele gezondheid

Er zijn geen eindtermen meer die specifiek over seksuele gezondheid gaan. De linken naar seksuele gezondheid moet je dus zelf leggen op basis van wat voor jouw school en jouw leerlingen relevant is.

De overheid heeft de minimumdoelen erg beperkt geformuleerd om scholen zoveel mogelijk eigen ruimte te geven. We raden scholen dan ook aan:

• Luister goed naar wat er leeft bij je leerlingen.
• Noteer welke vragen ze hebben rond seksuele gezondheid.
• Geef lessen die aansluiten bij én verder gaan dan de onderstaande minimumdoelen. 

De eindtermen hieronder zijn dezelfde voor alle finaliteiten (arbeidsmarkt, doorstroom en dubbele finaliteit), tenzij anders aangegeven. Ze maken deel uit van de basisvorming en gelden dus voor alle leerlingen, ongeacht hun studierichting. 

De eindtermen van sleutelcompetenties 1, 4, 5 en 7 zijn identiek aan die in de derde graad. Je kan dus hetzelfde thema aan bod laten komen in de twee graden en telkens inspelen op de vragen en noden van je leerlingen.

Tip: gebruik de Sensoa-leerlijn om afspraken te maken met je collega’s van de tweede en derde graad.

Algemene gezondheid 

01.02: De leerlingen ontwikkelen gezondheidsvaardigheden in functie van hun fysiek en mentaal welzijn binnen verschillende thema’s.  

Dit minimumdoel kan je gemakkelijk linken aan seksuele gezondheid en relationele vaardigheden.  

Mediawijsheid 

04.04: De leerlingen respecteren ethische, sociale en legale regels bij het gebruiken van digitale technologie. 

Dit minimumdoel kan je gemakkelijk linken aan de thema’s online sociale vaardigheden, sexting, porno, grenzen en weerbaarheid, relaties. 

Respectvol handelen en weerbaarheid 

05.01: De leerlingen gaan respectvol en constructief met anderen in interactie rekening houdend met elkaars grenzen.  

Dit minimumdoel kan je gemakkelijk linken aan de thema’s grenzen en weerbaarheid, de eerste keer, communicatie rond condoomgebruik en anticonceptiegebruik, relaties, seksuele oriëntatie, genderidentiteit, sexting, gender en genderrollen, online sociale vaardigheden, porno, schoonheidsideaal. 

Lichaam en voorplanting 

In sleutelcompetentie 6 staan enkele minimumdoelen die je kan gebruiken als aanknopingspunt om te werken rond zwangerschap en voortplanting, puberteit, soa’s en hiv, menstruatie: 

• 06.28 (doorstroom) / 6.22 (dubbele finaliteit): De leerlingen leggen de hormonale regeling van het voortplantingssysteem bij de mens uit.  
• 06.08 (arbeidsmarkt): De leerlingen leggen het verloop van de menstruatiecyclus uit.

In de drie finaliteiten is er ook een minimumdoel rond virussen, bacteriën, virussen en schimmels, dat telkens iets ander is geformuleerd: 06.29 (doorstroom), 06.21 (dubbele finaliteit) en 06.07 (arbeidsmarkt). 

Identiteit en diversiteit 

In sleutelcompetentie 7 zijn er drie minimumdoelen die je gemakkelijk kan linken aan de thema’s schoonheidsideaal, seksuele oriëntatie, genderidentiteit, grenzen en weerbaarheid, relaties, de eerste keer: 

• 07.02: De leerlingen reflecteren over het relationele, gelaagde en dynamische karakter van identiteit. 
• 07.03: De leerlingen lichten toe hoe verschillende vormen van diversiteit verrijkend en uitdagend zijn voor het samenleven.   
• 07.04: De leerlingen gaan geïnformeerd, beargumenteerd en constructief in dialoog over maatschappelijke thema’s. 

Linken aan allerlei vakken 

Seksualiteit, lichamelijkheid, weerbaarheid kan los van de minimumdoelen aan bod komen in allerlei vakken, bijvoorbeeld alle taalvakken, geschiedenis, latijn, PAV, mens en samenleving, cultuur- gedrags-, mens- of sociale wetenschappen, maatschappelijke vorming, filosofie, kunstbeschouwing, levensbeschouwing, lichamelijke opvoeding, burgerschap, zorg en welzijn, artistieke expressie, maatschappij en welzijn, of natuurlijk een zelf ingericht vak over bijv. gezondheid, welzijn, SDG’s of life skills. 

Hoe begin je eraan? 

Je vindt voor al deze thema’s lesmaterialen, lestips en leerdoelen. 

Zoek je inspiratie over hoe je de minimumdoelen concreet kan gaan invullen? Of wil je afspraken maken met je collega’s? Gebruik dan onze leerlijnen. 

3e graad secundair onderwijs

We vermelden hier enkel nog de minimumdoelen na de laatste modernisering 

• Voor het vijfde jaar: de eindtermen gelden vanaf 1 september 2023. 
• Voor het zesde jaar: de eindtermen gelden vanaf 1 september 2024. 

Een actueel overzicht van alle geldende minimumdoelen vind je op Onderwijsdoelen.be. 

Werk een leerlijn uit die ruimte biedt om in te zetten op thema's die relevant zijn voor je leerlingen:

• Via deze eindtermen
• Vanuit de koppeling met je pedagogisch project
• En vanuit je gezondheidsbeleid

Tip: gebruik de Sensoa-leerlijn om zo'n leerlijn op maat van je school te maken. 

Er zijn geen eindtermen meer die specifiek over seksuele gezondheid gaan. De linken naar seksuele gezondheid moet je dus zelf leggen op basis van wat voor jouw school en jouw leerlingen relevant is. 

De overheid heeft de minimumdoelen erg beperkt geformuleerd om scholen zoveel mogelijk eigen ruimte te geven. We raden scholen dan ook aan:

• Luister goed naar wat er leeft bij je leerlingen.
• Noteer welke vragen ze hebben rond seksuele gezondheid.
• Geef lessen die aansluiten bij én verder gaan dan de onderstaande minimumdoelen. 

De eindtermen hieronder zijn dezelfde voor alle finaliteiten (arbeidsmarkt, doorstroom en dubbele finaliteit), tenzij anders aangegeven. Ze maken deel uit van de basisvorming en gelden dus voor alle leerlingen, ongeacht hun studierichting. 

De eindtermen van sleutelcompetenties 1, 4, 5 en 7 zijn is identiek aan die in de tweede graad. Je kan dus hetzelfde thema aan bod laten komen in de twee graden en telkens inspelen op de vragen en noden van je leerlingen.

Tip: gebruik de Sensoa-leerlijn om afspraken te maken met je collega’s van de tweede en derde graad.

Algemene gezondheid 

01.02: De leerlingen ontwikkelen gezondheidsvaardigheden in functie van hun fysiek en mentaal welzijn binnen verschillende thema’s.  

Dit minimumdoel kan je gemakkelijk linken aan seksuele gezondheid en relationele vaardigheden.  

Mediawijsheid 

04.04: De leerlingen respecteren ethische, sociale en legale regels bij het gebruiken van digitale technologie. 

Dit minimumdoel kan je gemakkelijk linken aan de thema’s online sociale vaardigheden, sexting, porno, grenzen en weerbaarheid, relaties. 

Respectvol handelen en weerbaarheid 

05.01: De leerlingen gaan respectvol en constructief met anderen in interactie rekening houdend met elkaars grenzen.  

Dit minimumdoel kan je gemakkelijk linken aan de thema’s grenzen en weerbaarheid, de eerste keer, communicatie rond condoomgebruik en anticonceptiegebruik, relaties, seksuele oriëntatie, genderidentiteit, sexting, gender en genderrollen, online sociale vaardigheden, porno, schoonheidsideaal.  

Lichaam en voortplanting 

In sleutelcompetentie 6 staan enkele minimumdoelen die je kan gebruiken als aanknopingspunt om te werken rond zwangerschap en voortplanting, puberteit, soa’s en hiv, menstruatie: 

06.25 (doorstroom) en 06.14 (dubbele finaliteit): De leerlingen lichten bij de mens de bevruchting en factoren toe die de ontwikkeling van embryo en foetus beïnvloeden. 

06.08 (arbeidsmarkt): De leerlingen illustreren de invloed van gezondheidsgedrag en leefmilieu op de ontwikkeling van embryo en foetus  

06.26 (doorstroom) en 06.15 (dubbele finaliteit): De leerlingen lichten toe hoe hormonale regeling en gezondheidsgedrag de vruchtbaarheid (bij de mens) beïnvloeden.  

06.07 (arbeidsmarkt): De leerlingen lichten de beheersing van de vruchtbaarheid bij de mens toe. 

Identiteit en diversiteit 

In sleutelcompetentie 7 zijn er drie minimumdoelen die je gemakkelijk kan linken aan de thema’s schoonheidsideaal, seksuele oriëntatie, genderidentiteit, grenzen en weerbaarheid, relaties, de eerste keer: 

07.02: De leerlingen reflecteren over het relationele, gelaagde en dynamische karakter van identiteit. 

07.03: De leerlingen lichten toe hoe verschillende vormen van diversiteit verrijkend en uitdagend zijn voor het samenleven.   

07.04: De leerlingen gaan geïnformeerd, beargumenteerd en constructief in dialoog over maatschappelijke thema’s. 

Linken aan allerlei vakken 

Seksualiteit, lichamelijkheid, weerbaarheid kan los van de minimumdoelen aan bod komen in allerlei vakken, bijv. alle taalvakken, geschiedenis, latijn, PAV, mens en samenleving, cultuur- gedrags-, mens- of sociale wetenschappen, maatschappelijke vorming, filosofie, kunstbeschouwing, levensbeschouwing, lichamelijke opvoeding, burgerschap, zorg en welzijn, artistieke expressie, maatschappij en welzijn, of natuurlijk een zelf ingericht vak over bijv. gezondheid, welzijn, SDG’s of life skills. 

Hoe begin je eraan? 

Je vindt voor al deze thema’s lesmaterialen, lestips en leerdoelen. 

Zoek je inspiratie over hoe je de minimumdoelen concreet kan gaan invullen? Of wil je afspraken maken met je collega’s? Gebruik dan onze leerlijnen. 

Buitengewoon basis- en secundair onderwijs: eindtermen

In het buitengewoon onderwijs kiest het lerarenteam via een handelingsplanning welke onderwijsdoelen ze willen nastreven bij een bepaalde leerling of groep. 

Buitengewoon basisonderwijs

De minimumdoelen basisonderwijs zijn het vertrekpunt bij de opmaak van het individueel aangepast curriculum (IAC).

Buitengewoon secundair onderwijs

Voor opleidingsvormen (OV) 1 tot en met 3 zijn er ontwikkelingsdoelen waaruit je kan kiezen.

Voor opleidingsvorm 4 (OV4) gelden de eindtermen en ontwikkelingsdoelen van het gewone onderwijs.

Bekijk de eindtermen voor het buitengewoon kleuter en lager onderwijs

Bekijk de eindtermen voor het buitengewoon secundair onderwijs

Ontwikkelingsdoelen relationele en seksuele vorming OKAN

Voor de onthaalklassen anderstalige nieuwkomers (OKAN) gebruik je de algemene doelen 20.1, 21.1, 21.2, 21.7, 21.8 en 21.9 in de ontwikkelingsdoelen OKAN. 

Laat relationele en seksuele vorming regelmatig terugkeren

Voor alle eindtermen en ontwikkelingsdoelen geldt: laat relationele en seksuele vorming regelmatig terugkeren. Kinderen en jongeren hebben bij het opgroeien telkens weer nieuwe vragen over deze thema's. Bekijk met de andere leraren op je school wie wat opneemt.

Bekijk de lesthema's en tips voor seksuele opvoeding

Lees hoe je een beleid rond seksuele opvoeding start op je school

Bekijk het overzicht van alle onderwijsdoelen Vlaams onderwijs