Hoe bouw je een schoolcurriculum over seksualiteit en relaties uit dat aansluit bij de onderwijsdoelen van het Vlaams onderwijs? Gebruik de ontwikkelingsdoelen van het kleuteronderwijs en de eindtermen als basis.
De onderwijsdoelen voor kleuter, lager en secundair onderwijs kan je bekijken op Kwalificatiesencurriculum.be. Je leest er hoe je onderwijsdoelen moet interpreteren, gebruiken en evalueren.
Laat relationele en seksuele vorming regelmatig terugkomen bij alle leerlingen, op maat van hun ontwikkeling.
Snel naar
Wat zijn onderwijsdoelen?
'Onderwijsdoelen zijn minimumdoelen die je moet verwerven om je persoonlijk te ontwikkelen, aan de maatschappij deel te nemen of door te stromen naar hoger onderwijs'. (Kwalificatiesencurriculum.be, website Vlaamse overheid)
Kleuterschool: onderwijsdoelen voor seksuele opvoeding
Het kleuteronderwijs werkt met ontwikkelingsdoelen. Ontwikkelingsdoelen zijn minimumdoelen op het vlak van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes.
In de kleuterschool zijn vooral de ontwikkelingsdoelen binnen het leergebied ‘Mens en maatschappij’ relevant voor seksuele opvoeding.
Maar ook in het leergebied ‘Lichamelijke opvoeding’ vind je aanknopingspunten, bijvoorbeeld:
De kleuters
- tonen een rustige aanwezigheid in het eigen lichaam, voelen de eigen grenzen en tonen een vertrouwdheid met de eigenheid van het lichaam (3.4)
- kunnen zich emotioneel uiten binnen aanvaardbare grenzen (3.8)
- kunnen in bewegingssituaties respectvol rekening houden met de veiligheid en de vermogens van andere kleuters en passen hun handelingen aan (3.9)
En ook in het leergebied ‘Wetenschappen en techniek’ vind je relevante ontwikkelingsdoelen terug, bijvoorbeeld:
De kleuters
- kunnen in verband met voortplanting van mensen en dieren, illustreren dat een levend wezen voortkomt uit een ander levend wezen van dezelfde soort (1.5)
- kunnen illustreren dat de geboorte van mens en dier wordt voorafgegaan door een periode van gedragen worden door de moeder of door de ontwikkeling in een ei (1.6)
- kunnen in concrete situaties gedragingen herkennen die bevorderlijk of schadelijk zijn voor hun gezondheid (1.10)
- tonen goede gewoonten in hun dagelijkse hygiëne (1.11)
Lager onderwijs: onderwijsdoelen voor seksuele opvoeding
In het lager onderwijs gelden er eindtermen, verdeeld over verschillende leergebieden.
Leergebieden relevant voor seksuele opvoeding
In het lager onderwijs zijn vooral volgende leergebieden relevant voor seksuele opvoeding
- ‘Sociale vaardigheden’
- ‘Mens en maatschappij’
Maar ook in volgende leergebieden vind je relevante doelstellingen:
- ‘Lichamelijke opvoeding’
- 'Wetenschappen en techniek'
- 'ICT-vaardigheden'
Enkele voorbeelden
Bijvoorbeeld bij lichamelijke opvoeding:
Leerlingen
- tonen spontaneïteit, expressiviteit en echtheid op een sociaal aanvaarde wijze (3.5).
- zien ongecontroleerde en ongewenste uitingen bij zichzelf in en zetten ze recht (3.6).
Bijvoorbeeld bij wetenschap en techniek:
- beseffen dat het nemen van voorzorgen de kans op ziekten en ongevallen vermindert (1.19)
- kunnen de hulp inroepen van een volwassene in een noodsituatie (1.20)
Bijvoorbeeld bij ICT-vaardigheden:
Jongeren sturen meer en meer sexy foto’s (door) in het secundair onderwijs en internetporno is erg gemakkelijk te vinden.
Werk daarom al in het lager onderwijs aan veilig en doelmatig internetgebruik met de leergebied-overschrijdende ‘ICT-vaardigheden’, bijvoorbeeld
Leerlingen
- gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier (2)
- kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren (6)
- kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te communiceren (8)
Secundair onderwijs: onderwijsdoelen voor seksuele vorming
Secundair onderwijs werkte vroeger met eindtermen in de A-stroom en ontwikkelingsdoelen in de B-stroom. Vanaf 1 september 2019 werken zowel A als B-stroom met eindtermen.
Gezien de ontwikkeling en invoering van nieuwe eindtermen, lopen veel scholen momenteel nog een dubbel spoor. Ze bereiden zich voor op de nieuwe eindtermen, maar moeten voorlopig nog werken met de bestaande eindtermen.
De vernieuwde eindtermen voor de eerste graad gaan samen met een ‘memorie van toelichting’, die de achterliggende redenering en visie vanuit de overheid wat meer kadert (gebruik CTRL+F om te zoeken op ‘seks’).
De eindtermen moeten expliciet vermeld staan in de nieuwe leerplannen van de onderwijskoepels. Als je met je school met zo’n leerplan werkt, dan werk je automatisch ook aan alle eindtermen op een manier die overeenstemt met de pedagogische visie van je onderwijskoepel.
1e graad secundair onderwijs: nieuwe eindtermen (2019)
De nieuwe eindtermen voor de eerste graad zijn in voege sinds 1 september 2019.
Eindtermen over seksualiteit
De eindtermen die specifiek over seksualiteit gaan, zijn:
- De leerlingen verklaren mentale en lichamelijke ontwikkelingen binnen de puberteit […] (1.7)
- De leerlingen beschrijven hoe om te gaan met relationele en seksuele gezondheid en integriteit […] (1.8)
Let op: deze eindtermen zijn resultaatsgebonden. Je moet als school dus kunnen aantonen dat je leerlingen deze eindtermen bereikt hebben aan het eind van de eerste graad.
Eindtermen over mediawijsheid
Ook eindtermen 4.5, 4.6 en 4.7 rond mediawijsheid bevatten goede aanknopingspunten voor seksuele opvoeding:
- Rol media in beeldvorming van werkelijkheid
- Privacyregels (eindterm basisgeletterdheid of BG1)
- Principes van auteurs- en portretrecht (BG)
- Ethisch en sociaal aanvaardbare gedragsregels binnen de context van het medium, het publiek en de wettelijke bepalingen (BG)
- Invloed van mediagebruik op eigen en andermans mentale en fysieke gezondheid
- Beveiligingsrisico's en privacyaspecten eigen aan de leeftijdsgroep (BG)
- Digitale identiteit (e-identiteit en e-reputatie)(BG)
- Eigen mediagedrag (BG)
Eindterm over voortplanting
Via eindterm 6.30 werk je aan de biologische kennis van de voortplanting. Let op: seks is niet hetzelfde als voortplanting. Hoewel je leerlingen perfect kunnen weten hoe de voortplanting werkt, zijn ze waarschijnlijk nog erg zoekende naar antwoorden op hun seksuele vragen, zoals bijvoorbeeld:
- Doet de eerste keer pijn?
- Hoe hebben lesbiennes seks
- Kunnen vagina’s geluiden maken tijdens seks?
- Kun je een operatie laten doen waardoor je terug maagd wordt?
Besteed dus ook voldoende aandacht aan de beleving van seksualiteit, bijvoorbeeld via eindtermen 1.7 en 1.8.
Eindtermen over sociaal-relationele competenties
Ook in de eindtermen onder 5. Sociaal-relationele competenties vind je veel doelen die je kan toepassen op relaties en seksualiteit. Onthoud dat algemene vaardigheden rond bijvoorbeeld assertiviteit, onderhandelen of grenzen aangeven niet zomaar toepasbaar zijn op intieme, seksuele situaties.
Onderhandelen over geld met klasgenoten is niet hetzelfde als onderhandelen over een condoom met je partner. Gebruik dus ook voldoende expliciet seksuele voorbeelden om deze vaardigheden in te oefenen.
2e en 3e graad secundair onderwijs: eindtermen (2010)
In de tweede en derde graad gelden nog de ‘oude’ eindtermen van 2010. Die maken nog het verschil tussen vakgebonden en vakoverschrijdende eindtermen (VOETen). De curricula zijn ook verschillend tussen de onderwijstypes (ASO/BSO/KSO/TSO).
Vakgebonden eindtermen
In de vakgebonden eindtermen bevindt relationele en seksuele vorming zich voornamelijk in de derde graad bij het vak natuurwetenschappen (ASO, TSO, KSO) en het Project Algemene Vakken (PAV).
Vakoverschrijdende eindtermen (VOETen)
De meeste eindtermen rond seksualiteit staan onder de VOETen. Die ondersteunen jongeren om hun persoonlijke leven uit te bouwen en maken er kritisch-creatieve burgers van.
- De VOETen gelden voor heel het secundair onderwijs.
- De school kan de VOETen nastreven met meerdere vakken of projecten.
- Ze geven je ook de kans om maatschappelijk relevante inhouden te behandelen die minder aan bod komen in de afzonderlijke vakken.
De VOETen bevatten een gemeenschappelijke stam en 7 contexten. De eindtermen in de stam gaan over algemene competenties: communicatievermogen of kritisch denken bijvoorbeeld.
Met name mediawijsheid, respect, verantwoordelijkheid, zelfbeeld vinden rechtstreeks aansluiting bij relationele en seksuele vorming.
De eindtermen uit de contexten gaan over bepaalde topics. Sommige daarvan kan je toepassen op relaties en seksualiteit:
context 1: lichamelijke gezondheid en veiligheid
context 2: mentale gezondheid
context 3: socio-relationele ontwikkeling
context 5: politiek-juridische samenleving
context 7: socioculturele samenleving
Examen hoeft niet, inspanning leveren wel
Je leerlingen hoeven geen examen af te leggen over de VOETen, maar je moet wel een inspanning leveren.
Je kan zelf kiezen hoe je daaraan werkt: via seminaries, projectweken, terugkerende lessen, een bezinning op verplaatsing, alles kan.
Buitengewoon basis- en secundair onderwijs: eindtermen
In het buitengewoon onderwijs kiest het lerarenteam via een handelingsplanning welke onderwijsdoelen ze willen nastreven bij een bepaalde leerling of groep.
Voor bepaalde types en opleidingsvormen (OV) zijn er ontwikkelingsdoelen waaruit je kan kiezen.
Voor opleidingsvorm 4 (OV4) gelden de eindtermen en ontwikkelingsdoelen van het gewone onderwijs.
Bekijk de eindtermen voor het buitengewoon kleuter en lager onderwijs
Bekijk de eindtermen voor het buitengewoon secundair onderwijs
Laat relationele en seksuele vorming regelmatig terugkeren
Voor alle eindtermen en ontwikkelingsdoelen geldt: laat relationele en seksuele vorming regelmatig terugkeren. Kinderen en jongeren hebben bij het opgroeien telkens weer nieuwe vragen over deze thema's. Bekijk met de andere leraren op je school wie wat opneemt.
Bekijk de lesthema's en tips voor seksuele opvoeding
Lees hoe je een beleid rond seksuele opvoeding start op je school
Bekijk het overzicht van alle onderwijsdoelen Vlaams onderwijs
