Behalve hiv komen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) vrij veel voor bij jongeren. Praten over soa's en hiv blijft dus belangrijk.
- Werk aan kennis over soa's, maar ook aan attitudes en vaardigheden.
- Praat over veilig vrijen en correct condoomgebruik.
Snel naar
Vragen van jongeren over soa's en hiv
- Wat is ziek zijn?
- Kan je ziek worden door knuffelen of kussen?
- Wat is aids? Wat is een virus?
- Kun je zien of iemand leeft met hiv?
- Vanaf hoeveel weken kan je een soa-test doen na seks zonder condoom?
- Welke soa's komen het meest voor?
- Hoe voorkom ik dat een condoom scheurt of afglijdt?
- Weten mijn ouders het als ik een soa-test of hiv-test laat doen?
Verzamel de vragen van jouw leerlingen
Wil je weten welke vragen jouw leerlingen hebben over soa's en hiv? Verzamel hun vragen in een vragendoos of enveloppe. Zo moeten ze hun vraag niet voor de hele groep stellen. Daar kan je de volgende les mee aan de slag.
Info over soa's en hiv om je les voor te bereiden
- De meest voorkomende soa's bij jongeren vanaf 15 jaar zijn chlamydia en genitale wratten.
- Homoseksuele jongens hebben een grotere kans om hiv of een andere soa op te lopen bij onbeschermde seks.
- Hiv is in België geen dodelijke aandoening meer. Als je elke dag je medicatie neemt, kan je het virus niet meer overdragen aan je partner.
Bekijk de info over soa's op Allesoverseks.be
Hiv en soa's in de seksuele ontwikkeling
- Jongere kinderen hebben al interesse voor lichaamshygiëne en ziek of gezond zijn.
- Bij kinderen van de derde graad lager onderwijs kan je al de basics over soa's meegeven.
- Jongeren beginnen stap voor stap aan seks. Eén vijfde van de 15-jarigen heeft al penetratieseks gehad. Maar orale seks gebeurt vaak al vroeger en kan ook risicovol zijn.
- Bijna de helft van de 17-18-jarigen had al een eerste ervaring met geslachtsgemeenschap.
8 Lestips voor een les over soa's en hiv
Werk niet alleen aan kennis over soa's, maar ook aan attitudes en vaardigheden rond condoomgebruik.
Tip 1: start met de basiskennis
- Wil je het thema aanbrengen bij jonge tieners? Gebruik de Dokter Bea-show. Module 14 gaat over soa's.
- Speel een spel of speel deze quiz in Kahoot om het kennisaspect te behandelen.
- Bekijk Allesoverseks.be/soa's en hiv voor alle informatie.
- Laat leerlingen zelf informatie opzoeken en corrigeer.
- Met kleuters en kinderen kan je praten over ziek of gezond zijn. Hoe voelt het om ziek te zijn? Ken je iemand die ziek is? Hoe kan je genezen? Wat zijn bacteriën, virussen, schimmels?
Tip 2: gebruik geen foto's van soa's
Sommige leraren gebruiken graag foto’s van vergevorderde symptomen, of vragen de leerlingen om symptomen bij de juiste soa te plaatsen.
We raden dit af, omdat de klemtoon vooral op preventie moet liggen. Als jongeren zich op tijd laten behandelen, komen die erge symptomen niet voor. En je kan ook een besmettelijke soa hebben zonder klachten, bijvoorbeeld chlamydia.
Jongeren laten zich dus best nakijken als ze onveilige seks hadden, ook als ze geen klachten hebben. Lees meer over de soa-test.
Tip 3: bespreek de misverstanden
Er bestaan nog altijd misverstanden over de wijze waarop hiv en andere soa's worden overgedragen. Zo denken sommige mensen dat je hiv kan krijgen door met iemand een glas te delen.
Veel besmettingen gebeuren binnen een vaste relatie. Vaak omdat de partners beslist hebben om geen condoom meer te gebruiken, zonder zich vooraf te laten testen.
Tip 4: maak jongeren bewust van de risico's
Jongeren voelen zich niet 'at risk' voor soa's. Heterojongeren maken zich vooral zorgen over een ongeplande zwangerschap en wisselen het condoom veelal snel in voor de pil. Terwijl ze beter anticonceptie en condoom (tegen soa's) samen gebruiken (de double dutch-methode).
Ook homojongens beseffen nog onvoldoende hoe groot het risico op besmetting met hiv of een andere soa wel is.
Tip 5: praat over condoomgebruik
Laat de leerlingen oefenen met een condoom over een demonstratiepenis. Je kan bij Sensoa condooms aanvragen voor een vorming.
Vraag de leerlingen welke gevoelens ze hebben bij het condoom. Associëren ze condoomgebruik met losse relaties en een teken van wantrouwen?
Laat leerlingen hun communicatievaardigheden goed oefenen. In de klas zeg je makkelijk dat je een condoom belangrijk vindt. Maar durf ook over condooms te praten op een intiem moment? Welke zin voelt voor hen comfortabel om een condoom voor te stellen?
Genderstereotypen, taboes, schaamte- of schuldgevoelens zijn drempels om een condoom te gebruiken. En ook om hulp te zoeken als je toch een soa hebt. Probeer die dus tegen te gaan. Voorlichting over soa’s die gendernormen aankaart levert vaker positieve effecten op.1
Wil je meer weten over condoomgebruik in Vlaanderen en wat jongeren daarover zeggen? Bekijk de resultaten en aanbevelingen uit Het Groot Condoomonderzoek (2024).
Tip 6: blijf realistisch: een condoom is niet altijd leuk
Sommige mensen hebben een gevoelige eikel. Voor anderen is een condoom echt niet leuk. Geef dus geen boodschappen als 'condooms zijn leuk' of 'je voelt het verschil helemaal niet'.
Vermeld wel dat er verschillende soorten en maten van condooms zijn. Je kan die ook online bestellen.
Tip 7: praat ook over andere aspecten van veilig vrijen
Veilig vrijen gaat niet alleen over condoomgebruik. Wat kan je nog bespreken? Veilig vrijen gaat ook over
- Praten met je partner.
- Je laten testen op soa's.
- Naar de dokter gaan als je iets abnormaals merkt.
- Anticonceptie gebruiken om ongeplande zwangerschap te voorkomen.
- Medicatie gebruiken als je hiv hebt.
Tip 8: werk aan solidariteit met mensen met hiv
Soa's en hiv zijn voor veel jongeren een ver-van-mijn-bedshow. Vaak brengen ze die in verband met homoseksualiteit of marginaliteit.
Over seropositieve mensen bestaan angstgevoelens, discriminerende opvattingen en vooroordelen. Dit stigma heeft een negatieve impact op hun welzijn.
Hiv komt bij jongeren steeds minder voor, maar het blijft mogelijk dat een jongere in je klas seropositief is of iemand kent met hiv.
- Op Allesoverseks.be/levenmethiv komen de verschillende aspecten van leven met hiv aan bod. Je vindt er ook getuigenissen.
- Welke woorden gebruik je om te praten over hiv? Gebruik onze tips voor respectvolle taal.
- Elk jaar op 1 december is het Wereldaidsdag. Bekijk hoe je kan meedoen met je klas.
-
Heb je als professional vragen over veiligheid? Lees de informatie veiligheid en dagelijkse omgang.
Lesmaterialen over soa's en hiv
Basisonderwijs: leerdoelen en leerlijn over soa's en hiv
Jongere kinderen hebben al interesse voor lichaamshygiëne en ziek of gezond zijn.
Leerdoelen basisonderwijs
De kinderen
- kennen enkele basisconcepten over ziek zijn
- weten dat ze de kans op ziektes en ongevallen kunnen verminderen door voorzorgen te nemen
- hebben basiskennis over de risico's van onbeschermde seks
Kinderen (9-12 jaar)
Thema: wat is een soa?
Leerdoel: de leerlingen weten wat soa's zijn.
Bespreek: hoe weet je of je een soa hebt?
- Als mensen seks hebben kunnen ze een ziekte aan elkaar doorgeven: een soa of seksueel overdraagbare aandoening.
- Soa’s kunnen pijn, jeuk of roodheid op je penis of vagina creëren.
- Je kan ook besmet worden zonder dat je dat merkt, maar enkel tijdens seks.
- Je kan je bij de dokter laten testen om het zeker te weten.
Thema: condoom en veilig vrijen
Leerdoel: de leerlingen weten dat een condoom dient om zich te beschermen tegen soa's.
Bespreek: wat is veilig vrijen?
- Je kan een zwangerschap voorkomen door het condoom of de pil of een ander anticonceptiemiddel te gebruiken. Je kan een condoom gebruiken om soa’s te voorkomen.
Bespreek: hoe werkt een condoom?
- Leg uit hoe een condoom werkt.
- Laat leerlingen een keer een condoom uitpakken en vasthouden, zodat ze al een keer vertrouwd worden met het glibberigheid en elasticiteit van een condoom.
- Je bent pas klaar om op een veilige manier seks te hebben als je open kan praten over seks en condooms, en een condoom correct kan aandoen.
Bespreek: wie moet een condoom meenemen?
- Je moet pas een condoom op zak hebben als je interesse in seks begint te hebben.
- Je wil allebei niet zwanger worden of een soa krijgen. Dus heb je best allebei een condoom bij.
Download de volledige leerlijnen basisonderwijs als PDF
Secundair onderwijs: leerdoelen en leerlijn over soa's en hiv
Jongeren hebben niet alleen kennis nodig over soa's en hiv, maar ook vaardigheden en attitudes zijn belangrijk om soa's te voorkomen.
Leerdoelen secundair onderwijs
De jongeren
- weten hoe je je beschermt tegen soa's en hoe je een soa laat behandelen
- kunnen een condoom consequent en correct gebruiken
- kunnen hun gevoelens over beschermd vrijen bespreken
- weten waar ze terecht kunnen met vragen over soa's
Eerste graad (12-14 jaar)
Thema: wat is een soa?
Leerdoel: de leerlingen weten hoe soa's en hiv worden overgedragen, wat de gevolgen kunnen zijn.
Bespreek: basiskennis over soa's
Wat zijn soa's, hoe kan je een soa krijgen, symptomen, wanneer je laten testen, hoe behandelen. Deze informatie vind je op Allesoverseks.be/soa's en hiv.
Geef mee dat een goede hygiëne niet gelijk staat aan soa-vrij zijn. Je kan chlamydia en gonorroe niet zien of ruiken. De infectie zit in de plasbuis of slijmvliezen. Ook al is iemand fris gewassen en zie je niets aan de penis of vagina, de persoon kan nog wel een soa hebben.
Thema: jezelf en anderen beschermen
Bespreek: hoe kan je je beschermen?
- Je kan je tegen de meeste soa’s beschermen met een condoom.
- Een condoom kan je vinden in de supermarkt of bij de apotheker.
- Hoe gebruik je een condoom? Laat de leerlingen oefenen met een demonstratiepenis.
- Als leerlingen geen condoom zelf willen aanbrengen op een demonstratiepenis, laat hen dan instructies geven terwijl je het omdoet. Raad hen aan om op voorhand te oefenen, zodat ze tijdens hun eerste keer minder zenuwachtig zijn.
- Leg het CE-label uit. Condooms met dit label zijn betrouwbaar.
- Duid op de verscheidenheid aan condooms: verschillende groottes, diktes, textuur, materiaal, geur, glijmiddel. Een goed passend condoom doet minder vaak pijn, scheurt minder vaak en glijdt minder vaak af.
- Glijmiddel op waterbasis of met siliconen combineer je veilig met latex condooms, glijmiddel op oliebasis niet.
- Om goed te beschermen tegen soa’s en ongeplande zwangerschap moet je een condoom aandoen van bij de start van de penetratie tot bij het einde van de penetratie.
- Bij penis-in-vagina of -anus seks haal je de penis meteen na de zaadlozing uit de vagina of anus en verwijder je het condoom. Gebruik nadien een nieuw condoom.
- Een condoom beschermt slechts gedeeltelijk tegen genitale wratten (HPV), herpes, hepatitis B, syfilis, schurft en schaamluizen, mpox (apenpokken). Het condoom bedekt niet altijd alle blaasjes, zweertjes of wratjes van deze soa's, maar beperkt wel het risico op besmetting.
- De pil en het spiraal beschermen niet tegen soa’s.
Bespreek: hoe praat je over veilig vrijen?
- Hoe ga je om met emoties en verschillende verwachtingen tegenover veilig vrijen? Voor de een betekent het respect voor zichzelf en de ander, zelfs het willen aangaan van een vastere relatie. Voor de andere betekent het een gebrek aan vertrouwen. Vinden ze het vies of net proper?
- Condooms zijn soms lastig als je moeilijk een erectie kan behouden. Praat erover met je partner en zoek eventueel een ander soort condoom.
- Condooms helpen soms bij mensen die snel klaarkomen omdat het de gevoeligheid een beetje vermindert.
- Vraag aan de leerlingen hoe ze aan hun partner zouden vragen om een condoom te gebruiken.
Bespreek: hoe kan je je laten behandelen?
- Sommige soa’s zijn makkelijk te behandelen, andere moeilijk. Lees meer over de behandeling van soa's
- De dokter doet een test en schrijft dan medicatie voor.
- Als jongere mag je zelf kiezen bij welke dokter je gaat. Dat moet niet je vaste huisarts zijn. De arts heeft beroepsgeheim en mag dus niets zeggen tegen je ouders of partner.
Thema: hulp zoeken
Leerdoel: leerlingen kunnen informatie, hulp en steun vinden als ze vragen of problemen hebben.
- Vraag de leerlingen naar wie ze zouden stappen met vragen over soa’s. Ze kunnen terecht bij een leraar, het CLB, Awel of de huisarts.
- Informatie vinden ze op Allesoverseks.be.
Tweede graad (14-16 jaar)
In de tweede graad kan je dieper ingaan op de communicatie en gevoelens over (on)veilig vrijen.
Thema: jezelf en de ander beschermen
Leerdoel: jongeren hebben een positieve houding tegenover veilig vrijen en durven onderhandelen over condoomgebruik
Bespreek: hoe ga je om met emoties en verwachtingen over (veilig) vrijen?
- Vraag de leerlingen welke gevoelens ze hebben bij onveilige seks. Hoe zouden ze zich voelen na onveilige seks? Of als ze iemand anders hebben besmet? Zouden ze alleen naar de huisarts durven gaan?
- Laat hen oefenen met het onderhandelen over een condoom als hun partner er geen wil gebruiken. Wie moet volgens hen voor een condoom zorgen? Wie moet het voorstellen? Ben je een slet als je een condoom op zak hebt?
- Ook als je een nieuwe partner hebt is het belangrijk om je allebei te laten testen voor je het condoom weglaat. Je nieuw lief beseft misschien zelf niet dat hij of zij al een soa heeft opgelopen.
Bespreek: hoe kan je je laten behandelen?
Geef uitleg over de soa-test: waar kan je die krijgen, hoe verloopt dat, hoe lang moet je wachten op de resultaten.
Derde graad (16-18 jaar)
In de derde graad kan je meer stilstaan bij de gevoelens en bij stigma. Wat zou je voelen bij een mogelijke besmetting? Wat zou je denken over iemand anders die besmet is?
Thema: wat is een soa?
Leerdoel: leerlingen weten hoe soa's en hiv worden overgedragen, wat de gevolgen kunnen zijn.
Bespreek: wat zijn soa’s en hiv, hoe herken je ze, hoe verspreiden ze zich?
Gebruik de informatie op Allesoverseks.be/soa's en hiv
Thema: jezelf en de ander beschermen
Leerdoel: leerlingen weten dat een condoom hen beschermt en kunnen onderhandelen over condoomgebruik.
Bespreek: hoe kan je je beschermen?
- Het condoom beschermt tegen de meeste soa’s
- Maar zelfs een condoom geeft geen honderd procent bescherming tegen alle soa’s (bijvoorbeeld HPV, schurft)
- Het condoom is minder betrouwbaar als anticonceptiemiddel.
Bespreek: condoom in een relatie
- Bespreek de invloed van alcohol, schaamte of verlegenheid, machtsonevenwicht.
- Vraag aan de leerlingen hoe zij zouden nagaan of ze risico lopen op een soa bij een nieuwe partner.
- Bespreek: wanneer is een soa-test nodig?
- Emoties en verwachtingen over veilig vrijen kunnen verschillen.
- Hoe zouden zij hun partner vragen om zich te laten testen?
- Laat hen oefenen: hoe vraag je bij de dokter om een soa-test?
Thema: psychosociale impact van een soa
Leerdoel: leerlingen weten wat de gevolgen kunnen zijn van een soa.
Bespreek: welke impact heeft een soa op je leven?
Bespreek de mogelijke gevolgen van soa's als je je niet laat testen en behandelen. Bij chlamydia kan dat bijvoorbeeld onvruchtbaarheid zijn.
Maar er zijn ook mentale gevolgen. Er ligt nog een stigma op hiv en andere soa’s. Meer over leven met hiv.
Thema: behandeling van hiv
Leerdoel: leerlingen weten dat hiv niet overdraagbaar is als een persoon elke dag de medicatie neemt.
Bespreek: niet detecteerbaar = niet overdraagbaar
Als een persoon met hiv elke dag medicatie neemt, dan daalt de virale lading in het bloed tot op het punt dat het niet meer detecteerbaar is met de huidige tests. Het virus kan dan niet meer overgedragen worden.