Het secundair onderwijs is één van de ideale plaatsen om relationele en seksuele vorming uit te werken. Bekijk de lestips en lesmaterialen. 

Seksuele ontwikkeling van jongeren

Jongeren maken in deze periode hun puberteit door en zetten verdere stappen in hun seksuele ontwikkeling. Ze doen hun eerste seksuele ervaringen op en bouwen relaties uit.

Welke ondersteuning hebben pubers (12-15 jaar) nodig?  

In de puberteit verandert het lichaam in sneltempo. Pubers zijn heel erg bezig met hoe ze eruitzien. Ze spiegelen zich aan klasgenoten en idolen in de media. Laat hen kritisch nadenken over het belang van uiterlijk, welke verwachtingen hun omgeving over hen heeft, en hoe de media lichamen vervormen en beoordelen.  

In de puberteit geraken jongeren romantisch en seksueel aangetrokken tot elkaar. Ze hebben dus nood aan uitgebreide informatie over hoe je flirt, hoe je relaties aanknoopt, wat seks is, hoe je het leuk maakt, hoe je het veilig houdt. Wijs niet alleen op mogelijke risico's, maar laat hen actief nadenken over wat een zwangerschap of een soa met zich meebrengt.   

Jonge pubers beginnen ook meer na te denken over wie ze willen zijn en welke waarden ze willen uitdragen. Stimuleer dus gesprekken over uiterlijk, de media, relaties, mythes rond maagdelijkheid, homoseksualiteit, stereotypes, mensenrechten.  

Vooral meisjes worden op deze leeftijd slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Laat iedereen voelen dat zoiets niet kan. Zorg ervoor dat ze weten bij wie ze terecht kunnen als zoiets gebeurt.  

Welke ondersteuning hebben jongeren (16-18 jaar) nodig?  

Het lichaam van deze jongeren raakt langzaam volgroeid, maar de hersenen zijn nog in volle ontwikkeling. Ze worden meer en meer aparte individuen die aan groepsdruk kunnen weerstaan. Ze leren kritisch kijken naar hun eigen mening en die van anderen. Stel dus uitdagende vragen over de (sociale) media, porno, homoseksualiteit, mensenrechten, transgenderisme, abortus, tienerouderschap.

Veel jongeren experimenteren met vaste relaties, waarin ze steeds beter leren wat ze zelf willen en wat voor persoon ze zoeken. Ze leren met vallen en opstaan communiceren, fouten toegeven, ruzies bijleggen, toegevingen doen, en ook relaties beëindigen. Stimuleer hen om na te denken wie ze willen zijn in een relatie, wat een relatie voor hen betekent, hoe ze met hun partner kunnen praten, ook over seksuele onderwerpen.  

Jongvolwassenen doen hun eerste seksuele ervaringen op of bereiden er zich op voor. Ze zitten vaak met twijfels over hun prestaties, hun uiterlijk en hun persoonlijkheid. Leer hen om deze gevoelens te bespreken, zo oefenen ze om ook buiten de klas over veilig vrijen te praten.  

Bespreek hoe ze hun toekomst zien en plannen. Als ze een job, een eigen woonst, kinderen, een vaste relatie willen, hoe gaan ze dit dan bereiken? Leer hen hoe ze veilig kunnen vrijen, wat het belang is van hun studies en hoe ze in hun relatie kunnen investeren.   

Op straat en op de speelplaats hangen jongeren rond en ontwikkelen ze hun eigen jongerentaal, manier van omgaan en gewoonten. Leer hen om elkaars grenzen te respecteren en voor zichzelf en elkaar op te komen.  

Een groot deel van hun leefwereld speelt zich online af. Laat hen zelf enkele regels bedenken die online van toepassing zijn. Aan wie moeten ze toestemming vragen voor ze een foto posten of doorsturen? 

Thema's voor seksuele vorming aan jongeren

Sensoa helpt je om belangrijke thema's met jongeren te bespreken:

Alle thema's 

Sensoa-leerlijnen

Bekijk het overzicht van de Leerlijnen relationele en seksuele vorming voor het secundair onderwijs. Maak afspraken met je collega’s over welke onderwerpen jullie in welk leerjaar behandelen. 

Op elke leeftijd doen leerlingen nieuwe ervaringen op: een eerste lief, eerste keer seks. Het is dus belangrijk dat je thema’s voldoende herhaalt om telkens te kunnen inspelen op nieuwe vragen van je leerlingen. 

Pas de inhoud aan per graad:

  • In de eerste graad introduceer je heel wat nieuwe concepten bij je leerlingen, en laat je ze nadenken over wat dit voor henzelf betekent.
  • In de tweede graad kan je leerlingen meer laten nadenken over hoe relaties en seksualiteit zich vormen in interactie met een partner en hun omgeving, bijvoorbeeld hun vrienden en ouders.
  • In de derde graad kunnen jongeren op maatschappelijk niveau over relaties en seksualiteit nadenken.

Stem de inhoud verder af op jouw groep

Het is erg belangrijk om de inhoud aan te passen aan de leeftijd van je groep. Je zal daarom in bepaalde groepen sommige zaken al wat vroeger of net later bespreken.

7 lestips voor seksuele voorlichtig aan jongeren

Tip 1: zorg voor een veilige sfeer 

Zorg voor een rustige sfeer en maak de omgeving zo veilig mogelijk door goede afspraken te maken. Je kan daarvoor de PICKASOLL-regels gebruiken.  

Tip 2: leer jongeren respectvol praten 

Relaties en seksualiteit zijn gevoelige thema's. Je wil dat leerlingen daar op een respectvolle manier leren over praten. Besteed dus voldoende aandacht aan hoe de jongeren onderling met elkaar in gesprek gaan, niet enkel aan de inhoud. In discussie gaan is geen probleem, maar discriminerende taal haalt de veiligheid van je groep onderuit. 

Gebruik woorden die voor jou en voor de jongeren herkenbaar zijn. Vraag eens welke woorden ze kennen, en maak afspraken over welke woorden jullie zullen gebruiken in de klas. 

Merk je dat je klasgroep polariseert? Luisteren ze niet meer naar elkaar en beschouwen ze de ander niet meer als een volwaardige gesprekspartner? Zoek dan naar stemmen uit het ‘midden’ of steek het onderwerp even in de koelkast. 

Tip 3: gebruik herkenbare situaties 

Gebruik alledaagse, herkenbare situaties om te praten over sociale regels en privacy. Nafluiten op straat bijvoorbeeld: mag dat? Of een sexy foto van je lief aan je vrienden tonen? 

Zo leren jongeren van elkaar: wanneer iets wel kan of niet, wat je kan doen of zeggen als je iets niet leuk vindt.  

Start vanuit hun vragen en wat jongeren belangrijk vinden. Zo maak je het niet te theoretisch. 

Elke vraag verdient een eerlijk antwoord op maat. Wimpel dus geen vragen af. Als je belooft om later terug te komen op een vraag, doe dat dan ook. Zo leren ze dat seksualiteit een bespreekbaar onderwerp is en dat het oké is om daarover hulp te vragen. 

Tip 4: bekijk de lestips per thema 

Weet je nog niet waar te beginnen? Meer lestips en inspiratie vind je bij de verschillende lesthema's

Tip 5: heb aandacht voor diversiteit 

Diversiteit is niet enkel etnisch-culturele diversiteit, maar ook een verscheidenheid in bijvoorbeeld geslacht, genderexpressie, seksuele oriëntatie, genderidentiteit, seksuele ervaring, gezinssamenstelling, sociaal-economische status, beperking, religie.

Hoe meer kansen je krijgt in het leven, hoe minder je eigen cultuur, geslacht, etc. je zal opvallen. Lees de tips om les te geven aan superdiverse klassen

Tip 6: heb aandacht voor trauma 

Eén op de 5 meisjes en één op de 10 jongens maakt seksueel grensoverschrijdend gedrag mee vóór de leeftijd van 18 jaar, vaak door een leeftijdsgenoot of een bekende.

De kans is dus groot dat jongeren in jouw klas al vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaakten. Merk je dat een jongere wat van slag is tijdens de les, praat dan na de les even één op één na. 

Tip 7: verwijs door naar het CLB

Je leerlingen zullen misschien niet al hun persoonlijke vragen aan jou durven stellen. Voor een vertrouwelijk gesprek kunnen ze terecht bij het Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB).

Voor CLB-medewerkers is er trouwens de 'Onder 4 Ogen' gespreksmethodiek, om als hulpverlener te praten over seksuele gezondheid.

Lesmateriaal voor seksuele vorming aan jongeren

Om relationele en seksuele vorming in het secundair onderwijs uit te werken zijn er verschillende materialen beschikbaar. Er zijn lespakketten, spelmaterialen, films.

Tussen de lakens - lespakket

Lies Verhetsel, Antonella Ciccarone
Educatief materiaal | Van 10 tot 17 jaar
AankopenDownloadenOntlenen

Mijn wens, mijn grens - lespakket

Katelijn Gijsel en Tara De Laet
Educatief materiaal | Van 3 tot 18 jaar
AankopenDownloaden

Better safe than soa - spel

De Aanstokerij & Sensoa
Educatief materiaal | Van 14 tot 18 jaar
AankopenDownloadenOntlenen

Educatief spel over veilig vrijen en soa's. Al spelend leren jongeren praten over veilig vrijen, condoomgebruik en hoe zij veiligheid bij seks beleven.

Sexting@school - lespakket

Nadège Bastiaenen & Niels Van Paemel
Educatief materiaal | Van 12 tot 17 jaar
AankopenDownloaden

3 tips voor je schoolbeleid

Tip 1: zorg voor een beleid op school

  • Geven jouw collega’s van hetzelfde jaar ongeveer dezelfde leerstof?
  • Bouwt jullie leerstof verder op de leerstof uit het vorige jaar?
  • Delen jullie dezelfde visie op de leerstof?
  • Reageren jullie op dezelfde manier op grensoverschrijdend gedrag?
  • Kan je verontrustende signalen herkennen? 

Bekijk de tips op Grenswijs.be om je beleid te scannen en een beleidsplan te maken

Tip 2: bekijk welke doelen je moet behalen

Tip 3: betrek de ouders 

Ouders zijn benieuwd naar wat jongeren leren op school. Als ze horen dat jongeren leren over bijvoorbeeld homoseksualiteit, sexting, zwangerschapskeuzes, zijn ze soms verbaasd.

Het helpt daarom om proactief en helder te communiceren.

Lees onze tips voor communicatie met ouders

Opleidingen over seksuele vorming voor professionals

Ben je leraar? Andere onderwijsprofessional? Ontdek alles over seksuele voorlichting, lesmaterialen en leerlijnen voor kleuter, lager en secundair onderwijs.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag: hoe ga je daarmee aan de slag als leraar, zorgverlener of andere professional? Maak kennis met Sensoa Vlaggensysteem en tools om seks en grenzen te bespreken. Of volg een intensieve opleiding om beleid uit te werken.

Hoe praat je over relaties en seksualiteit met cliënten, jongeren, anderstaligen? Maak kennis met de Onder 4 Ogen gespreksmethodiek.